Failed Democracy

20 жилийн дараа Монгол "Бүтэлгүйтсэн Ардчилал" болох төлөврүүгээ түргэн түргэн алхаж эхэллээ.

Олонх нь ядуу Ард түмэн болон Улс төрчид - Бизнесийн лидерүүдийн хооронд маш том ангал байна. Дийлэнх улс төрчид нь ардчилалын мөн чанараа ухамсарлаагүй буюу Ард түмний үнэн хүсэл зоригийг ойлгоогүй байхад Бизнесменүүд нь чөлөөт зах зээлийн мөн чанарыг мөн ухамсарлалгүй, зөвхөн тухайн өдрийн ашгийн хойноос хөөцөлдөнө. Харин Ард түмний хувьд Маргааш үргэлж тодорхойгүй тул, өдөр хоногоо аргацаасан шийдвэр гаргацгаана.

Системийн дэд бүтцийн гол байгуулалтууд болох БОЛОВСРОЛ, ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН салбар өнгөрсөн 20 жилд огт хаягдав. Хөрөнгө оруулалт огт хийлгүй, урсгал засвар хийсээр - өнөөдөр тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл маш ядуу, ажиллагсад нь 20 жилийн өмнөх хамгийн өндөр цалинтай хүмүүсээс, хамгийн бага цалинтай төвшинд шилжин орж ирлээ.

Төрд Монгол улсын, Монголын ард түмний эрх ашгийг төлөөлдөг төлөөлөл байхгүй мэт болов. Гагцхүү тухайн жалга, дугаар байрны орцыг төлөөлөгчид бүхий засаглалын гажиг систем бий болсоноор (болгосноор) Улс орны стратеги, Өрсөлдөх чадвар, Бүтээн байгуулалт бүрэн орхигдов.

Монгол иргэний боловсролын асуудал орхигдов. Хамгийн бага цалинтай хүмүүс ямар ч багаж хэрэгсэлгүйгээр дэлхийд өрсөлдөх иргэдийг бэлтгэж чадахгүй нь тодорхой. Маш хүчтэй, төрийн анхаарлын төвд байсан Монгол улсын шинжлэх ухааны академи зүгээр л цаасан дээрх хэдэн төсөл болж хувирав. Хэдэн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүд нь хоосон байшингууд боллоо. Улсын Их сургуулиуд нь захирал болохын төлөөх дотоод улс төрийн тэмцэл, Хувийн сургуулиуд нь ихэнхдээ диплом үйлдвэрлэгч нар болон төлөвшив.

Чөлөөт зах зээл - Ардчилал - Хүний эрх, эрх чөлөө - хоорондох уялдаа холбоог бүрэн ухаж ойлгоогүйгээс буруу системүүд хаа сайгүй төлөвшив. Улс төрчид нь өөрт байгаа мэдээллийн давуу байдлыг ашиглан Ард түмнээс байнга "авч" (insider trading), ард түмэн нь боловсрол маш доогуур тул юу болж байгааг үл ойлгох тийм байдалд шилжив.

Хорт хавдарын нас баралтаараа дэлхийд тэргүүлж, Их сургуулиудыг нь мэргэжлээ мэдэх байтугай хүнтэй Мэндэлж ч чадахгүй хүүхдүүд төгсч байх энэхэн үед Төр нь мэргэжлийн хар ажилчид бэлтгэх сургуулиудыг олноор байгуулж эхэллээ. Монголчуудаа, бүгдээрээ барилгачин, уурхайчин болцгооё! гэж арай л лоозогночихгүй байна, энэ мөчид.

Малчин байсан Монголын ард түмнийг 70 хан жилийн дотор Эрдэмтэд, Багш нар, Эмч нар болгосон боловч 20 жилийн дотор эргүүлээд Барилгачин, Уурхайчин болгочихлоо.

Монголын Эдийн засгийн форум дээр нь Монгол улсын өрсөлдөх чадварын тухай хэлэлцүүлэг болоход - Малын ноос, ноолуурын асуудал яриад суух тийм төвшиндөө хүртэл ухамсарын доройтолд оров.

Улсыг хөгжүүлэх болоход Төр Зах зээлд бүгдийг чихэх боловч, Зах зээлийг зохицуулах болоход бүх алхам, хөдөлгөөнийг лицензжүүлэн Авилгалын цогц системийг бий болгов. Энэ системд эзэн байхгүй боловч бүгд холбогдоно. Хэн ч ийм юм болно гэж төсөөлөөгүй. Авилгалаас яагаад Олон улс айдаг вэ гэвэл энэ нь өөрөө эзэнгүй, өөрөө өөрийгөө хөгжүүлдэг асар том Мангас учраас тэр. Энэ системд зохиолч, хянагч эзэн үгүй - Харин энэ амьгүй мөртлөө аврага, амьд мэт байнга хөгжиж байдаг систем гишүүдээ элсүүлж, өөртөө аятай таатай нөхцлийг бий болгож байдаг хачин ч юм шиг, амьд ч юм шиг, эзэнтэй гэж хардахаар онцлогтой.

Сонгогдохын тулд Монгол улсын ирээдүй, Үр хүүхдүүдийнхээ сайн сайхны тухай яриад бүтэхгүй. Харин өнөөдрийн талхны тухай ярьчихвал болно. Эсвэл дугаар байрны урд нэг саравч бариад сонгогдож болно. Эсвэл засаг даргын зохион байгуулж зассан замыг өөрөө зассан мэт яриад бас сонгогдож ч болно.

Сонгогч, сонгогдогч хоёрын хэнд нь ч маргааш сонин биш. Энэ бол өөрөө бас аймшигтай систем. Түүнээс биш ямар ч Монгол хүн, хулгайч, улс төрч, хэн ч байлаа гэсэн Монголын ард түмнээ зовж, Монгол улс ертөнцөд шившиг болохыг (одоо ч шившигээ тарьж дуусч байна л даа) хүсэхгүй. Энэ бол систем. Амьгүй, өөрөө хөгжиж, өөрийгөө цэнэглэдэг систем.

Гагцхүү энэ системийг бүүр газар авч БҮТЭЛГҮЙТСЭН АРДЧИЛАЛ болохоос нь өмнө дарж авахын тулд зөв цэгт нь онилж ганц дайрах хэрэгтэй. Тэр бол Ард түмний боловсрол.

Бид аль хэдийнэ 20 жилээ алдчихсан. Одоо ардчилалыг ухамсарлуулж, энэ заваарсан системийг даван туулахад дахиад 20 жил хэрэгтэй. Хэрэв бид өнөөдөр эхлэхгүй бол бүтэлгүйтсэн ардчилал болно.

Тэнд яадаг вэ гэхээр, яван явсаар нэг хэсэг нь улам баяжин баяжсаар, ард түмэн нь улам ядууран ядуурсаар - ухамсарын гүнзгий доройтолд хүртэл унасан хойно нь хэн нэгэн мэдрэл муут диктатор гарч ирэн хаан ширээнд залрана. Өөр том улсын тоглоомын улс, золиос болох гээд дараа дараагийн хувь тавилангууд гарч ирж ч мэднэ.

Бид хэтэрхий оройтох гээд байна.

Систем бүүр сүүлийн үед эерэг юм ярьсан, өөрчлөлт хийх гэсэн хүмүүсийг хүртэл ангуучилах хандлагатай болсон байна. Зөв зүйл ярьсан хүнрүү хүмүүс муухай харж, аягүйцэх төвшин, хандлага хүртэл анзаарагдаж эхэлсэн тул ийнхүү бичлээ. Систем улам томорч, тодорч байна.

Өвөө нар нь дуусаагүй байхад Өөртөө Ардчилал - Чөлөөт зах зээл байтугай өөрийнхөө учрыг хүртэл ойлгоогүй хийрхэлтэй залуусыг элсүүлж эхэлсэн байна. Энэ систем бол нэг нам биш, төр биш, нэг компани биш харин улс орныг хамарсан удирдагчгүй, хянагчгүй, өөрөө өөрийгөө хөгжүүлэгч мангас юм.