Saturday, October 30, 2010

Reality

Бодит байдал (reality) нь бидний төсөөлөл (perception) юм уу эсвэл түүнээс огт ангид оршдог уу.

Саяхан Италийн нэг хотод загасыг бөмбөрцөг хэлбэртэй аквариумд хийхийг хориглосон хууль гаргажээ. Бөмбөрцөг хэлбэртэй хорго маань загасанд бодит ертөнцийн талаар буруу мэдээлэл өгдөг (skewed) гэж үзсэн юм байх. Загас бодит ертөнцийг бодитоор харах эрхтэй билээ. Гэхдээ ер нь л загас усанд амьдардаг учир мань амьтаны хувьд бодит ертөнц дандаа л (усан дотроос ертөнцийг хараарай) биднээс арай өөрөөр харагдана. Тэгээд альнийх нь харж байгаа илүү бодитой юм бэ дээ?

Сүүлийн үед толгойд нэгэн хэлц зурс хийгээд байх боллоо. Тэр нь утгачилбал...

Бурхантай байнга хамт амьдарсан хүн бурханыг хэрхэн таних билээ дээ?

--- Бурханыг бүрэн дүүрэн авсан хүний хувьд бурхан бурхан биш. Жаргал даахгүйн зовлон гэж хэлдэгтэй төстэй юм.

Чөтгөртэй уулзаж үзээгүй хүн бурханыг хэрхэн таних билээ?

--- Хүн гэж өрөвдөлтэй амьтан бодит байдлыг дандаа харьцуулах байдлаар дүгнэхийг оролддог. Муу зүйл үзээгүй хүн сайн зүйлийг ялгаж таньж чадахгүй л юм.

Унаж үзээгүй хүн босоход ямар хэцүү байдгийг хэрхэн мэдэх билээ?

--- Би эртээд leaders are born and made гэсэн. Хаант засаглал 5000 гаруй жил явсаны эцэст үнэхээр аргагүйдэж нуран унах гарцаагүй шалтгаан нь энэ болой. Born хэсэг нь цус дамжиж болох боловч Made хэсэг нь цус дамжиж чадахгүй дандаа мөхдөг жамтай. Үгүй бол Чингисийн байгуулсан эзэнт гүрнийг үр хүүхдүүд нь хэрхэн нураах билээ.

Бодит байдал бол цагаан биш, бодит байдал бол хар биш. Бодит байдал бол хар бас цагаан. Ахисан төвшинд харин саарал.

Миний hedge fund-ийн менежер найз маань "we do not hire bankers, because they are spoiled" гэж хэлж билээ.

Бид бас Монголын компаниудад ажиллаж үзээгүй хүнийг ажилд авах тун дүргүй. Бидэнд хар цагааныг ялгадаг, бурхан чөтгөрөө таньдаг хүмүүс хэрэгтэй байдаг. Мөн аав ээжид эрхэлээд бүх юм бэлэн явчихсан хүмүүс хар тал бас байх ёстой гэдгийг хүлээн зөвшөөрч ойлгохоос зугатааж дутагдлын шоконд орж эхэлдэг бол хэт зовчихсон хүмүүс мотивгүй болсон байх жишээтэй.

Эцсийн эцэст reality-д хар цагаан гэсэн тал байхгүй зөвхөн бодит байдал л гэж бий бөгөөд тэр нь хэн нэгний төсөөлөл эсвэл туршлагаас үл хамаарна гэдгийг л ойлгох хэрэгтэй.

Thursday, October 21, 2010

Gender

Жендерийн тэгш эрхийн асуудлыг би анхнаасаа л огт анхаарч үздэггүй юм. Яагаад гэвэл би тэгш байх ёстой гэдэгт итгэдэг, тэгш байдаг гэж хардаг учраас. Миний ажиллаж амьдардаг орчинд эрэгтэй эмэгтэй хүмүүс дандаа л тэгш эрхтэй байдаг. Миний толгойлдог компанийн удирдах албан тушаалтнуудын 70 хувь нь эмэгтэй. Миний өмнө ажиллаж байсан байгууллагуудад эмэгтэй захирлууд нь дандаа л эрэгтэй захирлуудаасаа олон. Миний ээж, эмээ эрдэм номын улсууд учраас надад анхаасаа энэ талаар маргалдах нь утгагүй мэт санагддаг ч байж мэднэ.

Гэтэл сонин дээрх Парламентад сонгогдох гишүүдийн 30-аас дээш хувь нь эмэгтэй байх ёстой тухай квот батлах хуулийн төслийн тухай мэдээ анхаарал татав.

Миний бодлоор энэ бол жинхэнэ хэлмэгдүүлэлт. Эрэгтэй хүйсийн эрхийг бүдүүлгээр зөрчсөн хэрэг. Ардчилсан зарчмаа үл ойлгон, аймшигтай том ухралт (оюун санааны) хийсэн хэрэг.

Миний бодлоор 100 жилийн дараа одоогийн эр ба эм хүйсний боловсролын хандлага хэвээрээ үргэлжилбэл тэртэй тэргүй Парламентад суух эмэгтэй гишүүдийн тоо 50 хувиас давна.

Гэтэл улсын хэн удирдах ёстой билээ?

Хамгийн "мундаг" хүмүүс удирдах ёстой болохоос биш эр эм хүмүүс тэгш удирдах учиргүй.
Хэрэв тухайн цаг үед эмэгтэйчүүд хамгийн мундаг байгаа бол мэдээж олонх нь эмэгтэй хүмүүс байна эсрэг тохиолдолд бас ижил.

Тэгвэл асуулт гарна, яагаад эмэгтэй парламентийн гишүүд одоо ийм цөөхөн байна вэ?

Асуултыг асуултаар хариулах хэрэг гарна. Ер нь одоогоос 100 жилийн өмнө нийт улс төрчдийн, компанийн захирлуудын, эрдэмтэдийн хэдэн хувь нь эмэгтэй байсан юм бэ?

Бараг 0-тэй тэнцүү гэж түүх гадарлах хүмүүс хэлэх биз.

Тэгвэл өнөөдөр энэ харьцаа хэд болж өөрчлөгдөж байгаа юм?

Бид статистик харьцуулж үзвэл гайхалтай их дэвшилт хийснийг олж мэднэ. Цаашид ч энэ дэвшилт үргэлжилэх болно. Одоо их дээд сургуульд суралцагсадын 70 орчим хувь нь охидууд байна. Энэ хүмүүс 20-30 жилийн дараа төр барина.

Тэрнээс биш 1970-1980-аад онуудад бэлтгэгдсэн эрэгтэй боловсон хүчнээ хүйсээр ялгаварлан гадуурах замаар муйхраар квот тогтоож парламентаас хусаад, оронд нь түүний оронд сонгогдох байсан эрэгтэй гишүүнээс чадвараар дутуу эмэгтэй гишүүнийг зохиомлоор парламентад суулгах нь үнэхээр утгагүй хэрэг. Энэ бол хүйсээр ялгаварлан гадуурхаж буй хэрэг.

Sunday, October 17, 2010

confidence

Өөртөө итгэлтэй хүн гэж өөрийн сул тал, алдаа хоёрыг хүлээн зөвшөөрч чаддаг хүн.

Өөрийн алдаа, сул талаа засч чадна гэдэгт итгэлтэй байгаа учраас хүлээн зөвшөөрдөг юм.

Tuesday, October 12, 2010

Санхүүгийн хэлцэл

Деривативийг бичихийн өмнө оршил болгож санхүүгийн зарим нэр томъёог тодорхой болгоё.

Санхүү бол тийм нарийн төвөгтэй, ойлгох боломжгүй зүйл биш л дээ. Гэтэл ихэнх хүмүүсийн хувьд ихээхэн төвөгтэй санагддаг. Үүний учир нь: нэг ойлголтыг олон янзаар тайлбарладагт оршино.

Жишээ нь:
"Хадгаламж" бол Банкны өнцгөөс харахад "санхүүгийн бүтээгдэхүүн" юм. Банк санхүүгийн бүтээгдэхүүн гаргаж, түүнийгээ маркетинг хийх замаар "борлуулдаг".
Гэтэл хадгаламж эзэмшигчийн өнцгөөс бол энэ нь "хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл" гэж харагдаж байна.
Хадгаламжийн дэвтэр бол худалдагч ба худалдан авагч хоёрын хоорондох хадгаламжийн хэлцэл болно.
Эдийн засагчийн нүдээр харвал банкны хадгаламж нь банкны "санхүүжилтийн хэрэгсэл" болой. Ажил гүйлгээний үүднээс харж үзвэл ердөө л Банк хадгаламж эзэмшигчээс зээл авч буй хэрэг юм. Худалдагч худалдан авагч биш харин зээлдэгч зээлдүүлэгч болон хувирч байгааг харж болно.

Аль ч байдлаар тодорхойлох нь буруу биш. Гагцхүү хэн ярьж байгааг л анхаарах нь чухал байна шүү дээ.

Хөрөнгийн зах дээр "арилжаалагддаг" үндсэн хоёр санхүүгийн хэрэгсэл нь: хувьцаа, бонд билээ.

Хувьцаа нь хувьцааг эзэмшигч нь хувьцаа гаргагч компани (зөвхөн компани хувьцаа гаргадаг) -д хувь эзэмшихийг (эзэн болохыг) гэрчилдэг.

Харин бонд нь бонд гаргагч бонд эзэмшигчээс зээл авсан болохыг гэрчилдэг.

Бонд эсвэл хувьцаа эзэмшигчийн өнцгөөс үзвэл эдгээр нь хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл юм.

Харин эсрэгээр, хувьцаа эсвэл бонд гаргагчийн үүднээс эдгээр нь санхүүжилтийн хэрэгсэл болой.

"Арилжаа" гэж санхүүгийн хэрэгслийг хоёр тал хоорондоо арилжих процессийг ерөнхийд нь хэлэх бол "хэлцэл" гэж арилжааны үр дүнд гарч ирж буй эрх зүйн баримтыг хэлэх юм. Хэлцэл өөртөө зөвхөн баримтыг агуулаад зогсохгүй талууд хэлцэлийн элементүүдийг харилцан тохиролцож буй процессийг агуулах юм. Хэлцэл хийх гэдэг тухайн нэг арилжааны хувьд яригдах бол арилжаа хийх гэдэг нь өөртөө олон хэлцэлийг агуулж болох нь байна.

Wall Street: Money never sleep

Wall Street: Money Never Sleeps

This is a kind of second episode of Wall Street (1987) - with legendary Gordon Gekko.

A must see movie for finance and business enthusiasts or anyone.

Dont invest in RUSSIA

http://www.youtube.com/watch?v=84MsRuC-1l8

A must see footage - show it to everyone you know! Splendid!

Tuesday, October 5, 2010

Born or made???

Economist сэтгүүлийн шинэ дугаар дээр Born or made гэсэн өгүүллэг гарчээ.

Лидерүүд төрдөг юм уу, эсвэл бүтээгддэг юм уу гэсэн маргаан овоо хэдэн арван жил үргэлжлэв.

Ямартай ч генээс 30-70 хувь хамаардаг болох нь эхний ээлжинд батлагджээ.

Үнэндээ би төрдөг болов уу гэж таамаглаж, "төрдөг" гэсэн талыг баримталдаг байсан юм. Гэхдээ үнэндээ зөвхөн "төрөх" нь хангалтгүй юмаа гэж урьд нь бичиж байсныг манай зарим уншигч нар санаж буй биз.

Ямартай ч "унаж" үзээгүй хүн, "босоход" ямар байдгийг хичнээн ном зохиолоос уншаад ч мэдэхгүй, ойлгохгүй.

Дээр үед банкинд цуг ажиллаж байсан найз маань "Чи бид хоёр ямар азаар баян айлын хүүхэд болж төрсөнгүй вэ" гэж хэлж байсан нь санаанд орж байна. "Баян айлын бацаан" синдромыг ярьсан хэрэг л дээ. Зовж үзээгүй хүн жаргал гэж юу болохыг хэрхэн ч мэдэх билээ дээ. Гэхдээ прагматик логикийн үүднээс авч үзвэл заавал ядуу амьдарч байж лидер болох албагүй л дээ.

Тэмүүжин их бэрхшээлийг туулан хэрсүүжиж их монгол улсыг байгуулсан билээ. Харин түүний хүүхдүүд түүнийг нь ойлголгүйгээр нураасан. Хүүхдүүд нь нураасан ч юм биш, угаасаа автократ систем нурдаг логик зүй тогтол нь тийм юм байх.

Лидерүүд төрдөг ба бүтээгддэг гээд тодорхойлчихвол хүн амьтанд маргах шаардлага гарахаа болих юм болов уу.

Leaders are born and made. Хэдийгээр төрсөн боловч зөв орчин, нөхцөл, шалтгаан бүрдээгүй бол лидер лидер болж чадахгүй нь ээ.

Friday, October 1, 2010

Засаглал

Корпорацийн засаглал гээд хэн ч ойлгодоггүй зүйлийг хүн бүр ярьдаг. Заримдаа ярьж байгаа хүмүүс нь өөрсдөө юу ярьж байгаагаа ч ойлгодоггүй юм шиг...

Нэгэнт ойрд бичээгүй тул саяхан Танхим дээр тавьсан илтгэлээсээ товчилж бичье гэж бодлоо.

ТӨР ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХАРИЛЦАА (оригинал гарчиг)

Ардчилал бол нийгмийн хамгийн шудрага байгуулалт юм.

Ардчилал хэрэгжих механизм нь харин чөлөөт зах зээлт эдийн засгийн байгуулалт болно.

Чөлөөт зах зээлийн хөрс зөв бүрдээгүй цагт ардчилал цэцэглэхгүй.

Харин хүний нийгмийн хөгжлийн үндэс нь инноваци билээ. Гэтэл инноваци хамгийн өндөр төвшин зөвхөн чөлөөт зах зээлт эдийн засагтай ардчилсан нийгэмд оршдог.

Зорилго бол харьцангуй хүрэх зүйлийг илэрхийлсэн ойлголт. Гэтэл оршин байхуйг тайлбарласан ойлголтыг гаргаж ирэх нь зайлшгүй. Энэ бол Эрхэмсэг оршихуй (vision) билээ.

Хамгийн анхны корпорацийн эрхэмсэг оршихуй мөнгө олоход байсангүй. Бүтээл бүтээхэд оршин байсан юм.

Тэгвэл төрийн эрхэмсэг оршихуй юу вэ? Шудрага нийгэм, аюулгүй нийгэм, чөлөөт нийгмээс гадна Инноваци хамгийн дээд төвшинд хүртэл хийгддэг нийгмийг сахих нь төрийн ЭО юм.

Корпорацийн эздийн хурал бол Хувь нийлүүлэгчдийн хурал. Харин улсын эздийн хурал бол Сонгууль.

Эдгээр хурлуудаас удирдлагыг хэрэгжүүлэх төлөөлөл буюу ТУЗ - УИХ -г сонгодог. Тавигдах шалгуур нь хувь нийлүүлэгч-иргэн - ий эрх ашиг, шудрага ёс, ёс суртахуун, ардчилсан зарчим, чөлөөт зах зээл, мэргэжлийн боловсрол зэрэг болно.

ТУЗ-УИХ нь компани-улсын төлөвлөгөө, төсөв, стратегийн бодлогуудыг батлаж Гүйцэтгэх захирлыг-Ерөнхий сайдыг томилдог.

Гүйцэтгэх захирал- Ерөнхий сайд бол компани-улсыг өдөр тутмын удирлагаар хангаж батлагдсан төсвийн хүрээнд төлөвлөгөөнд хүрэх үүрэгтэй этгээд юм.

Гүйцэтгэх захиралд олгогддог ultimatum эрх мэдэл бол Хүний нөөцийг бүхэлд нь шийдвэрлэх асуудал юм. ТУЗ зөвхөн гүйцэтгэх захиралтай гэрээ байгуулдаг бол Гүйцэтгэх захирал компанийн бусад бүх ажилтантай хөдөлмөрийн гэрээ байгуулдаг.

Зорилгод хүрэх арга замыг гаргаж ирдэг хүн бол Гүйцэтгэх захирал юм. Тэр замаар хэнтэй явах нь тохиромжтой вэ гэдгийг мань хүн өөрөө шийдэх л асуудал. Арга замыг тайлбарлаж өгөөд байхад ойлгоогүй, тухайн замаар явах ачааллыг дийлэхгүй этгээдүүдийг халахаас өөр замгүй.

Төр бол муу менежер. Төр хэзээ ч сайн менежер байж чадахгүй. Яагаад гэвэл төр эсвэл хэн нэгэн этгээд дангаараа инноваци хийж чадахгүй.

Аливаа амьд биес байгалийн шалгарлыг тавьж генийн хувьд боловсронгуй болсоор байдаг. Ингэхийн тулд маш олон хувилбараар хөгжиж үздэг. Хөгжиж олон салаа болсон хувилбараас зөвхөн амьдрах чадвартай нь цаашид үлдэж хөгждөг. Хүний нийгмийн харилцаанд үүнтэй яг ижил ганцхан харилцаа байдаг нь зах зээлт эдийн засгийн харилцаа юм. Саяны олон улсын эдийн засгийн хямрал үүний жишээ. Хямрал гарцаагүй байсан байна. Хямрал болсон учраас бид цаашид хөгжив.

Олон ургальч үзэл бүхий зах зээл л төрөл бүрийн инноваци хийж, тэдгээрээс шалгарлыг давсан нь үлдэнэ. Нэг этгээд олон ургальч байх тийм зүй тогтол философийн хувьд байхгүй. Тэгэхээр төр бол зах зээлийн хувьд зөвхөн сайн зохицуулагч байх үүрэгтэй. Зах зээлээс аль болох цөөхөн алхамаар хоцорч явахыг тэд хичээх болохоос биш зах зээлийг түрүүлж явах тийм зүй тогтол байх боломжгүй.

Манай орны төрийн байгуулалтын хувьд олон дутагдал бий. Гэвч эдгээр нь ердөө шинж чанар төдий юм. Бодит асуудал юунд оршиж байгаа вэ гэхээр - энэ нь засаглалын асуудал билээ.

Хэрэв томилогдсон гүйцэтгэх захирал ажлаа хийж чадахгүй байгаа өөрийн харъяа этгээдүүдийг халж, өөрчилж чадахгүй бол юу болох вэ? Үүнтэй адилаар өөрийн чадвараар (merit based) биш аль нэг аймаг, нам, мафийн харъяалал бүхий этгээдүүд төрд дүүрсэн бөгөөд Ерөнхий сайд нь тэдгээрийг халж, өөрчилж чаддаггүй бол төрийн ажил хэрхэн урагшлах вэ?

Хувийн буюу бүлэглэлийн эрх ашгийг хамгаалах зорилгоор улсаас цалин авч ажиллах ямар ёс зүй байна вэ.

Жич: Улсын төлөө улсаас цалин авчихаад улсын төлөө юу ч хийдэггүй улсаас олгосон эрх мэдлийг хувийн ашиг сонирхлын төлөө хэрэглэдэг этгээдүүд дүүрчээ.