Уншигч та графикууд дээр дарж томруулж харвал илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл авах болно.
Юуны үр тарина түүний үрийг хураана
Шок
Монгол улс 100 мянган хүнд ногдох хорт хавдарын гаралтай нас баралтын тоогоор 220 орны тэргүүнд жагссан гэдгийг сонсоод арай ч үгүй байлгүйдээ гэж бодсоор Wikipedia-гаар орлоо. Гэтэл Монгол улс доорх зураг дээр шиг тодоос тод ялгарч харагдах нь тэр. 2 нүдэндээ ч итгэсэнгүй.
100 мянган хүнд ногдох хорт хавдарын гаралтай нас баралт, дэлхийн улсуудаар
Эх сурвалж: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Malignant_neoplasms_world_map_-_Death_-_WHO2004.svg#filelinks
Хаанаас эхтэй зураг болохыг нь нягтлавал Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагын
Death and DALY estimates for 2004 by cause for WHO Member States (Persons, all ages)
судалгаа руу хөтөлж байна. Эндээс харвал манай улсын өмнө гишгэх Малдив хэмээх ганцхан улс байна. 200-аас дээш тохиолдол манай улсыг оролцуулаад Унгар, Болив, Малдив гэсэн 4 улст л байна. Бид 2 хөршөөсөө, тэр байтугай бараг л олон ангит кино болгон дээр нь хэн нэгэн хорт хавдраар нас бардаг Солонгос улсаас бас бусад хөгжиж буй болон хөгжилтэй орноос хол тасархай түрүүлжээ.
Дээрх тохиолдолыг ангилал тус бүрд нь авч үзвэл манайд хамгийн их тохиолдож байгаа нь элэгний хорт хавдар удаалаад улаан хоолой, ходоод, мөгөөрсөн хоолой, уушиг. Ялангуяа манай улсын элэгний хорт хавдрын тохиолдол онцгой анхаарал татаж байна.Уудагаараа алдартай Орос ах нараас ч хэд дахин их байх юмаа.
Монголчууд хэд насалж байна вэ?
Монгол хүний дундаж наслалт хэдийгээр нэмэгдэж байгаа боловч бусадтай харьцуулж харвал бид дэлхийн, бүс нутгийнхаа, ижил орлогын ангилалд ордог улсуудынхаа дундажаас доогуур насалж байна.
Эх сурвалж: Монгол улсын статистикийн эмхтгэлүүд 2003-2008 он
Эх сурвалж:
http://ddp-ext.worldbank.org/ext/DDPQQ/member.do?method=getMembers&userid=1&queryId=135
Бидний бодит байдал ямар байна вэ?
Ингээд Монгол хүний нас баралтын зонхилох шалтгааныг 1990 оноос хойш сонирхож үзвэл доорх 3 шалтгаан тасралтгүй нэмэгдэж байгааг харж болно.
1. Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин
2. Хавдар
3. Осол гэмтэл, хордлого гадны шалтгаант үхэл
Тэр дундаа 1990 онд 17% эзэлж байсан хавдарын шалтгаант нас баралт 2008 онд 22%-д хүрсэн байна.
Эх сурвалж: "Монгол улс зах зээлд" статистикийн эмхтгэл 1989-2002, Монгол улсын статистикийн эмхтгэлүүд 2003-2008 он
Эх сурвалж:, Монгол улсын статистикийн эмхтгэлүүд 2005-2008 он
10000 хүнд ногдох хорт хавдарын өвчлөл,насны ангиллаар, 2002-2008 он
Насны бүлэг 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
0-1 - - 1 1 1
1-4 0,3 0,4 0 1 0 1 -
5-14 0,5 0,4 1 1 0 1 1
15-19 1,0 0,7 1 1 1 1 -
20-24 0,9 2,1 1 1 1 1 1
25-29 1,6 2 2 2 2 2 3
30-34 3,3 4,3 3 4 4 3 4
35-39 8,0 8,1 8 8 9 6 9
40-44 15,7 14,9 15 14 15 16 19
45-49 26,0 21,9 24 21 24 24 28
50-54 38,0 38,4 41 40 38 35 44
55-59 61,0 65,3 56 53 56 55 62
60-64 112,0 96,8 89 86 82 78 100
65+ 140,7 152,3 133 127 129 134 149
Эх сурвалж:, Монгол улсын статистикийн эмхтгэлүүд 2005-2008 он
10000 хүнд ногдох хавдарын гаралтай нас баралт, хавдарын төрлөөр, 2002-2008 он
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Бүгд 11,5 11,0 10,6 11,0 11,3 11,3 11,4
Элэг 5,0 4,6 4,7 4,7 5,0 4,9 5,1
Умайн хүзүү 0,4 0,3 0,3 0,5 0,4 0,4 0,4
Ходоод 1,8 1,7 1,6 1,8 1,9 1,8 1,7
Уушги 1,4 1,4 1,3 1,1 1,1 1,1 1,2
Улаан хоолой1,1 1,1 0,9 1,1 0,9 1,0 1,0
Бусад 0,3 0,4 0,3 0,3 0,1 2,1 2,1
Эх сурвалж:, Монгол улсын статистикийн эмхтгэлүүд 2005-2008 он
Бид яагаад ийм байдалд хүрсэн бэ?
Хавдар гэдэг нь хүний эд эсэнд өөрчлөлт орсны улмаас шинэ төрлийн гаж бүтэцтэй эд эс урган төлжиж, гаднаас ирэх хоол тэжээлийг ховдоглон залгисаар, эрхтэн системийг гажуудалд оруулж, улмаар амь насанд хүрдэг өвчин юм. Тэгвэл яагаад хүний эд эсэнд өөрчлөлт ордог вэ? Үүнд олон шалтгаан байгаа боловч наад зах нь бидний гаднаас амьсгалж буй агаар, идэж буй хоол, сэтгэл санаа ямар байгааг бүгд мэдэж байгаа. Хорт хавдарын өвчлөлийг насны ангиллаар харахад эрчимтэй залуужиж байна. 1980 оноос хойш төрөгсөдийн хувьд байдал бүр муу болох магадлалтай. Одооны ид дунд болон ахмад настанууд нь ямар ч байсан өсөх насандаа эрүүл агаарт, эрүүл хоол идэж өссөн шүү дээ. Тийм тулдаа л арай тэсээд байгаа байх.
Хамгийн их тохиолдож байгаа элэгний хорт хавдар удаалаад улаан хоолой, ходоод, мөгөөрсөн хоолой, уушигний хавдарыг хараад хортой хоол улаан хоолойгоор дамжаад ходоод руу, хортой агаар мөгөөрсөн хоолойгоор дамжаад уушиг руу явж байгааг мэдэж болно. Тэгвэл яагаад элэг гэж? Элэг гэдэг эрхтэн хүний биеийн төв лабораторийн үүрэг гүйцэтгэдэг эрхтэн. Өөрөөр хэлбэл бүх хорыг шүүж байдаг.
Аа бас нөгөө талаас нь авч үзвэл Буддийн сургаальд хүний сэтгэлийн 5 хөдөлгөөн нь таван цул эрхтэндээ нөлөөлдөг гэж үздэг. Тухайлбал уурлаж бухимдах нь элгэнд, айх нь бөөрөнд муу гэх мэт...
Ингээд элгэнд муугаар нөлөөлөх бүх тохироо нь бүрджээ.
Утаа, Утаа, Утаа
Хамгийн их яригдаж байгаа нь Улаанбаатар хотын утаа. Энэ утааны өсөлт нь мэдээж хот руу чиглэсэн нүүдэлтэй холбоотой. 2003-2004 онд хот руу чиглэсэн нүүдэл айхтар огцом нэмэгдсэнийг харж болно. УБ-т нүүж ирэхэд том хүнээс 50000 төг, хүүхдээс 25000 төг-ний (миний санаж байгаагаар) хураамж авч байсныг 2004 оны “Сонгуулийн шоу”-гаар Үндсэн хууль, Хүний эрх яриад болиулсан этгээдүүд нь утаатай агаараараа амьсгалаад байж л байгаадаа.
Эх сурвалж: http://statis.ub.gov.mn/images/download/Sudalgaa/sudalgaa2008pop.pdf
Утаатай цуг олон хорт бодис агаарт цацагдаж байгаа боловч хэмжиж байгаа нь ердөө л хүхэрлэг хий (SO2), азотын давхар исэл(NO2). Өнгөрсөн 12 жилийн хугацаанд энэ 2 үзүүлэлт хэрхэн өссөнийг харж болно.
Хүхэрлэг хий (SO2), азотын давхар исэл (NO2)-ийн түвшин, 1996-2008 он
Эх сурвалж:
http://naqo.mn/index.php?option=com_content&task=category§ionid=4&id=23&Itemid=47
Сүүлийн 3 жилийн үзүүлэлтийг хэмжигч суулгасан байршлаар нь доор харууллаа.
УБ-1 Хан-Уул дүүрэг 3-р хороо
УБ-2 Баянгол дүүрэг баруун 4 зам
УБ-3 Сонгинохайрхан дүүрэг 1-р хороолол
УБ-4 Баянзүрх дүүрэг 13-р хороолол
Хүхэрлэг хийн сарын дундаж агууламж, 2006-2008 он
Эх сурвалж:
http://naqo.mn/index.php?option=com_content&task=category§ionid=4&id=23&Itemid=47
Хүхэрлэг хийн хэмжээ улиралын чанартай болох нь шууд харагдаж байна. Ялангуяа 12-р сард стандартаас бараг л 4 дахин их болдог байна. 2008 оны 1 дүгээр сарын 15-наас хүхэрлэг хийн стандартдаа шинэчилж хоногийн дундаж агууламж 30 мкг/м3 байсныг 20мкг/м 3 болгожээ.
Азотын давхар ислийн сарын дундаж агууламж, 2006-2008 он
Эх сурвалж:
http://naqo.mn/index.php?option=com_content&task=category§ionid=4&id=23&Itemid=47
Азотын давхар ислийн хэмжээ нь автомашинаас хамааралтай бололтой. Ялангуяа баруун 4 зам, 13 орчимд байнга хэтрэлттэй.
2008 оны 11-р сараас эхлэн нүүрстөрөгчийн дутуу исэл (CO), тоосны агууламжийг хэмжилт хийж эхэлсэн байна лээ.
“Ирээдүйгээс ирсэн” өндөг ба “Хүн”-д зарах төмс
Хүнсний аюулгүй байдлын талаар бид нар 0 улс гэдгээ бараг хүлээн зөвшөөрсөн. 1990-ээд оноос хойш юу юу ч идэж уув даа. Импортоор орж ирж байгааг нь чөтгөр бүү мэд. Дотоодын “энхрий хайрт” үндэсний үйлдвэрлэгч нарын талаар ганц хоёрхон жишээ хэлэе.
Миний бие одоогоос хэдэн жилийн өмнө УБ-ын өмнөө барьдаг супермаркетад маргаашийн он сар тавьсан өндөг зарж байхыг харсан юм. “Ирээдүйгээс ирсэн” өндөг байх нь л дээ. Хэзээ үйлдвэрлээд хэд хоногийн дараах он сар тавьсаныг бүү мэд. Хамгийн аюултай хүнсэнд ингэж хандаж байна ш дээ.
Дараагийн жишээг нэгэн танилын ярианаас сонсоод үнэн голоос зэвүүцсэн юм.
.... Дарханы Орхон сум (Энэ сум нь Монгол улсын төмсний 40%-ийг дангаараа хангадаг)-нд ажлаар явж байгаад хувийн хэрэгцээндээ хэдэн төмс авахаар болжээ.Тэгээд үзтэл харах царайны хужаа төмс байж гэнээ. Тэгээд шууд “Энэ чинь хужаа төмс байна!” гэтэл “Хүн”-д зарах юмыг юу гэж монгол үрээр таридаг юм гэж байна гэсэн шүү. Ийм сэтгэлийн үрээс ургасан төмсийг идсэн хүн яаж эрүүл байх юм бэ! Танил маань хүнсний химич мэргэжилтэй учраас хараад таньсан байх. Энгийн мань мэт нь монгол төмс гээл авч байгаа. Хөөрхий үндэсний үйлдвэрлэгч нараа дэмжие гээл илүү үнэ төлөөд л аваад байдаг. Байж байгаа царай нь энэ.
Сэтгэлийн үр
Сүүлийн 20 жил том жижиггүй толгойгоороо хөл хийгээд буруу бүхнийг зөв юм шиг хийсний гор нь ганц хорт хавдараар зогсохгүй гарч эхэлж байна. Уужуу тайвнаараа дуудуулдаг байсан Монгол хүн өнөөдөр ууртай омогтойгоороо алдартай болжээ. Тэгээл тэр их уур бухимдалаа дандаа хэн нэгнээс ямар нэг юмнаас болсон гэж боддог. Гэтэл та өөрөө хэн нэгний уур бухимдалыг төрүүлж хордуулах зүйл хийдэггүй гэж бодож байж магадгүй. Надад хамаагүй, би л болж байвал гээд хийж байгаа үйлдэл, хэлж байгаа үг чинь ийм болгосон. Бид цөөхүүлээ сайн яривал бүгд хоорондоо садан төрөл. Тэгээд төрөл төрөгсдөө хуураад, хордуулаад, алаад, шулаад байгаа гэдгээ ухаараач.Утаа уугиулаад байгаа нь, хортой хоол зөөгөөд байгаа нь, урагшгүй удирдагч нь, урагшгүй удирдагчаа толгойдоо дээрээ гаргасан нь бид өөрсдөө. Нэг нь хийж байгаа ажлаа хулхидаад нөгөөх нь харж бухимдаад гэх мэтчилэн гинжин урвалаар холбогдсон “чөтгөрийн тойрог” дотроос гарцгааж энэ тойрогийг хумих цаг болсон. Яг одоо сэтгэлдээ сайн үр тарихгүй бол ирээдүйн сайхны талаар горидох хэрэггүй.
Юуны үр тарина түүнийхээ л үрийг хураана шүү дээ.
10 comments:
Таны блогууд их таалагдаж байна, үнэн ч зүйл бичиж байна, үүнийг улам олон хүнд хүргэдэг бол бүр сайн. Амжилт!
Өөрөө блог нээдэг юм уу, хм...
sain bn uu. yer ni bol too barimttai yum yarih ni hund hurehde sain yum. Tehleer ene talaar surtchilj bh heregtei bh l daa. tehgui bol goviin bayan burd shig barag l hun medehgui ulger domog shig l yum bolii shdee. Deerees neg yum asuuya ochigdor manai Ulsiin ih hural malchdiin zeeliig tsutslah tiim shidver gargasan bn. Ene uneheer TENEG shiidver yaagaad ard tumnee dandaa yalgavarlaj bdiin be. Malchin hun ajilgui boluul toroos tetgemj avdag jiriin mani met ajilgui boluul hohi ni geed l yavii shdee. ulsiin tosovt malchid heden togrognii tatvar toldog yum ter talaar nariin too barimt bdag bol uu. garuud zugeer l neg hurgatai bolson DNButeegdehuuun X huviar osson geed chalchaad huuraad yavaad bhiin. Alivaa baraa buteegdehuun ooriinhoo ortogiig nohdog bj ur ashig gej yarina tsaashlaad hogjil ene ter gej yarih heregtei bh l daa. ene talaar dahiad neg yum bichih zavtai bol uu. Oo neeree bas martah shahlaa ochigdor ooroo MNB-r neg nevtruulegt orj bhiin tegeed petrovis oyungerel geh met humuus blee. Tanii omnoh neg bichleg deer araatanlag ediin zasgiin talaar bichij bsan ter talaaraa yaagaad oyungereltei yariltsaagui yum be. uul ter bolomjiig aldah hereggui l bsan yum daa.
Ene post-ni ner "Uiliin ur" gevel ih tohiromjtoi baih baijee :)
Uiliin ur gedgiig urid umnuh turulduu hiisen uiliin ur ni daraachiin turulduu irne geed arai urt hugatsaand avch uzeh oilgolt gej boddog sh dee. Neg hun heden uyd dahij turuud hed deh uyiinhee uiliin uriig edlej bgaag odoodondoo tootsoolood gargaad irsen ni bhgui bh aa. Ene bichlegt arai bogino hugatsaand avch uzsen yum l daa. Yum hugjuud tegej bn uu alivaa zuiliin uilchleliig tegej udaan hugatsaand huleeltgui neg hunii neg turulduh hedhen jiliin hugatsaand harj bolj baina. Havar uree tariad namar huraadag shig l hurdan hugatsaand uilchlel ni yavagdaj bgaa zuiliig yarih geed bn l daa.
Tegeed ch havar tarisan uree namar yaj urgahad sanaa zovohgui bgaa humuust teer tend bgaa daraagiin uyd edleh uil lainii tuhaid yariad ch nemergui.
Bogino hugatsaanii uilchleliin neg jishee avay.1944 ond tursun japan hun ene ulsiin hugjil devshliin uy shat bolgoniig baga orlogotoi oron bhaas ni undur hugjiltei oron boltol ni bugdiig ni tuulaad irsen bh yum. Japand yerdiin neg nogoochin ni "Amttai sain nogoo tariy gej,minii tarisan nogoog idsen japan hun eruul saruul bj, ajlaa sain hiigeesei gej bodoj tairdag" gej helj baina. Ene bol japan ornii hugjliin basic ni. Iim jishee hichneen bol hichneeniig harj bolno. Uur neg jishee gehed l odoo Olympiin naidvar bolson tamirchin busguin togloson reklamand "...Japan busguin huch chadliig, japan busguin goo uzesgeleng delhiin devjeend haruulaarai..." gej helj baina. Tsatsaj bui message ni uneheer goy bish gej uu...
aah 50 myangan tugrug tuluj yum bol UB ruu nuuhee boliloo gedeg hun barag baihgui l boluu daa. Ter huraamj baisan baigaagui neg ih haagdaj boogdolgui, burtgel hariyalalgui nuugeed l irne ugaasaa nuudelchin gene tsusand n baigaa hoino. Zuvhun ger horoolloos gadna tolgoitoi bolgon mashin unaj baigaa n ih nuluulj baigaa. Niitiin teevree sain hugjuulj yag hot dotroo mashin unahiig bas bagasgah l heregtei.
nuhduud uursduu tom tom buduun buduun mashin unaj agaar bohirduulj baij ene muusain huduunii yumnuudiin yaduu ovoohoi l utaa gargaad agaariig mini bohirduulj baina gej yarihaa bolih heregteishtee. Yag sudlaad uzvel adilhan hemjeegeer l bohirduulj baigaa daa
Зурагууд нь харагдахгүй юм, ихэнх линк нь бас ажилдаггүй, яажан бол?
Post a Comment