Tuesday, January 5, 2010

Эдийн засгийн урлаг

Эдийн засгийн онолуудын дагуу явахгүй болоод байгаа учраас шинэ хандлагуудыг бодож олох ёстой билээ.

Сүүлийн жилүүдэд эдийн засаг, менежмент зэрэг ухаанууд 1. мэдлэгийг системчлэн томъёолох 2. үзэгдлийг тайлбарлах тал дээр асар том үсрэлт хийв ээ.

4Р, бизнесийн үндсэн 3 орц, эрэлт нийлүүлэлтийн хамаарал гэхчилэн нийгмийн үзэгдэлүүдэд нэр оноож тухайн мэдлэгийг системчлэв.

Статистик магадлал, тоон цуваа, хамаарлын шинжилгээ зэрэг математикийн ойлголтуудыг нийгмийн ухаанд нэвтрүүлж үзэгдлүүдийг тайлбарлаж эхлэв.

Гэтэл энэхүү үсрэнгүй хөгжлийн 50 дахь жилийн ойн дээр доголдолууд гарч, тайлбарууд буруу болж эхэлсэнийг хүмүүс тодоор харав. Үүнээс өмнө онол практик хоёр зөрдөг шүү дээ гэхчилэн тархи угаалт (conventional wisdom) гадуур явдаг байсан боловч сонсогч нь энэ талаар төдийлэн бодож үздэггүй байв. Онол бол хууль биш. Онол бол таамаглал дээр үндэслэн үзэгдлийг тайлбарласан зүйл. Тэгэхээр "онол практик хоёр зөрдөг" гэж хэлмэгц онол өөрөө үзэгдлээ (практикийг) хангалттай тайлбарлаж чадахгүй байгааг нотлосон хэрэг мөн. Энэ нь "онол бол худлаа" гэж хэлэх хангалттай нөхцөл болох буй заа.

Яагаад онол практик хоёр зөрдөг вэ?
Би бусад зүйлсийг орхигдуулан шийдвэрлэх цохилт хийе.

Онол бол хууль биш, онол бол харин тайлбар. Онолоос үзэгдэл үл хамааран оршино.

Тэгэхээр ...

1. Үзэгдэл байнга шинж чанараа өөрчлөх зүй тогтолтой (хувьсал ба хөгжил, мөхөл ба цэцэглэлт, эсрэг тэсрэгийн нэгдэл тэмцэл, үгүйсгэлийн үгүйсгэл г.м)

2. Онолч (үзэгдлийг тайлбарлагч) онолыг зохиохдоо зөвхөн өөрийн мэдлэг дээр суурилдаг. Онолчын мэдлэг өөртөө туршлагыг (өөрөө бий болсон мэдлэг) ба мэдээллийг (бусад эх сурвалжаас сурсан) агуулдаг. Гэтэл онолчын мэдлэг олон тохиолдолд худлаа байдаг нь түүн дээр суурилсан тайлбар-онол худлаа болох үндсэн нөхцлийг бүрдүүлдэг.


Гарц...

1. Үзэгдэл байнга өөрчлөгддөгийг бид мэддэг. Бид бас үзэгдлийн үндсэн шинж чанар (би суурь философи гэж нэрлэдэг) өөрчлөгддөггүйг мэддэг. Үнэндээ үзэгдлийн үндсэн шинж чанар өөрчлөгддөг байж мэдэх боловч хэрэв энэ нь үнэн бол бидний одоогийн энэ яриа өөрөө утгагүй болох учраас бидэнд энэ тохиолдол хамаарахгүй юм. Жишээлбэл хүн гэдэг амьтаны суурь шинж чанар өөрчлөгдөхгүй гэж бид үздэг. Хэрэв үнэндээ өөрчлөгддөг бол бидний дискусс нь утгагүй юм. Гэтэл бид дискусс өрнүүлж буй нь бидэнд маш их утгатай байгаа учир хүний үндсэн шинж чанар өөрлөгдөх нөхцлийг авч үзэх шаардлагагүй болж байна.
Харин харамсалтай нь бид одоохондоо үндсэн шинж чанарыг олж чадаагүй. Тухайлбал орчлон ертөнц яагаад оршин буй хийгээд хаашаа одож буй, хүн гэдэг амьтан ямар зорилготой хийгээд ямар зохиолтой зэрэг болно. Гэхдээ бид үндсэн шинж чанар байгаа гэдгийг мэдэж байгаа.
Тэгэхээр бидний эрэл 2 салаа замаар зэрэг өрнөдөг. Нэг нь үзэгдлүүдийн байнга хувьсдаг шинж чанаруудыг судлаж мэдэх, өөрчлөлтийг хянах. Нөгөө нь үндсэн шинж чанарын хайгуулаа үргэлжлүүлэх юм.

Энэ бол бид зөв онол гаргах нөхцөл болох учраас бид цаг хугацааны явцад зөв онол гаргах нь магад юм.

2. Өөрийн мэдлэгт суурилж үзэгдлийг тайлбарлах нь буруу үр дүнд хүргэх магадлалтай ба энэ магадлал маш өндөр гэдгийг бид байнга хардаг.
Энгийн амьдралын асуудал дээр жишээ авахад л хүмүүс ихэвчилэн өөрийн мэдлэг дээр үндэслэн бусад хүмүүс өөрийнх нь тухай юу бодож байгааг таамаглаж гаргадаг бөгөөд энэ нь голцуу алдаатай байдаг. Бид ч үүндээ дассан. Энэ нь яг эдийн засагч өөрийн мэдлэгийн хүрээнд эдийн засгийн үзэгдлийг тайлбарлах, физикч өөрийн мэдлэгийн хүрээнд физикийн үзэгдлийг тайлбарлахаар оролдож байгаатай тус тус адил болно.

Гэтэл бидний мэдлэг үнэн гэж үү? Бид үнэн гэдгийг батлаж чадах уу?

Энд хүрээд "фундаментал сэтгэлгээ" гэсэн ойлголт гарч ирж байгаа юм. Үүнийг магад баруунд тодорхойлсон байх. Энэ ойлголтыг ямар үгээр оноож нэрлэснийг мэдэхгүй байна. Сэлэнгэ ах эртээд телевизээр "тэг тэнхлэгт сэтгэлгээ" гэж нэрлэж байсан. Яг нэг зүйл ярьсан эсэхийг баталж чадахгүй. Миний ойлголттой төстэй сонсогдсон.

Энэ сэтгэлгээний хэлбэр нь мэдлэгт суурилалгүйгээр сэтгэх арга бөлгөө. Нэгэнт мэдлэгт суурилахаар алдаа маш их гарч байгаа тул мэдлэгт суурилалгүйгээр сэтгэх ийм нэг арга байж болохоор байна.

Би философийн онол судлаач эсвэл онолын түүхч биш тул сайн мэдэхгүй юм. Магадгүй миний бодож байгаагаар философийн зарим урсгалынхан бидний бодол бүр мэдлэгт суурилдаг гэж маргах байх.

Би харин энэ маргаанд бараг ялна гэж итгэлтэй байна.

Зөн совинг бид энд дурьдаж болох юм. Дөнгөж төрсөн хүүхэд эхийгээ хэрхэн таньдаг вэ? Тэр таних процесст мэдлэг оролцоогүй нь мэдээж шүү дээ.

Үүнтэй төстэй байдлаар бид сэтгэж болох юм шиг санагдаад байгаа юм.

Фундаментал сэтгэлгээг ерөнхийд нь тайлбарлаж үзье.

Аливаа асуудалд хандахдаа суурь философи (мотиваци гэж заримдаа хэлж болно- үндсэн шинж чанар ч гэж болно) -г нь таньж мэдэхээр оролдох нь мэдлэгт суурилахаас илүү үр дүнтэй болохыг та хэд хэдэн оролдлого хийсний дараа мэдэж болно.

Жишээ нь та бартай тааралдлаа гэж үзье. Бидний мэдлэгийн систем ёсоор бол бар хурц соёотой, хүчтэй, махчин, аюултай амьтан гэсэн мэдээлэл шууд бууна.

Харин барын суурь философийг авч үзвэл арай өөр. Бар бол ердөө махан идэштэн бөгөөд амьдрах хүчтэй эрмэлзэлтэй амьтан. Тэгэхээр түүнтэй өлссөн үед нь таарах юм бол та түүний идэш болох магадлал өндөр. Тэрнээс биш Бар хүнд дайсагнагч амьтан биш.

(маш болхи жишээ болж байгааг мэдэж байна)
Яг үүнтэй адилаар Харвард-д сурвал "мундаг" болно гэсэн тархи угаалт байна.
Яг үнэндээ Харвард-ын суурь философи бол жаахан төөрөлдчихсөн мундаг улсуудыг авчраад өөртөө итгэх итгэл өгөөд буцаах явдал. Би мэдлэг, юм заах энэ тэр гэсэнгүйг анзаарна биз дээ.

3 comments:

Bayasum said...

Карл Попперын тодорхойлсноор сайн онолд байдаг шинж чанарууд:
1. Одоо оршин байгаа үзэгдлийг маш сайн тайлбарладаг байх.
2. Ирээдүйд шалгаж болох таамаглалууд дэвшүүлдэг байх
3. Тэдгээр таамаглалууд батлагддаг байх гэжээ..

Damba said...

Dajgyi sain bichlegyyd baina.
Tsaashdaa daatgaliin talaar jaahan um bichbel bayarlana shyy

Anonymous said...

bichleg dajgui boljee. ene talaar bichij buid mash ih bayarlaj bn. minii bodloor onol bol oilgoltiig humuus systemchlen hurgedeg. tend tanii zun sovin, medremj zergiig bol iheehen durdidaggui shuu de. getel practikt bol hun uuriin zun sovin medremjee mash huchtegeer heregledeg. magad hen neg ni onol hereggui gej bolohiim. onol bol tand uuriin practik medlegiig busdiinhtai haritsuulahad mash tom uuregtei gej uzej bn. Jishee ni: mergejliin nom unshihad negen zohiolchiin nomiig neg l unshihad tuhain hunii yu boddog uzel barimtlaliig sain oilgodog. tiim blhoor bi uur hen negnii uur nomiig unshihiig iluud uzdeg.ter hun uuriin uzej duulsan practik amidral deer suurilan avsan jishee ug uguulbereer tuhain nom duurgesen bdag tuunees iluu hol zuruutei tuhain nom bichigch setgej chadahgui.
orchin uyeiin nariin shinjleh uhaanuud bn l daa. getel shinjleh uhaan bur l yerunhii negen principled barigddag shuu dee. uuniig sain oilgohod hund hamgiin ih ach holbogdol ugdug ni philosophy gej boddin. hun bur l uitgartai gedeg ch yag unshihaar hamgiin ih hund yum bodogduuldag. chamd hamgiin chuhal asuultiin hariug ter ugch chaddag gj boddiin. ter ni chi hen be? chi yu husej bn geed l? genet uhaangui yamar negen zuil robot shig hiij bgaad yu yag yaah gj bn gej tuurugduld orohguin tuld bi yu hiih heregtei uuniig hiisneer herheh talaaraa medcheed ajillah ni iluu sonirholtoi bus u? uuniig tailabrlah jishee bol: amidraliig munguur hemjdeg, chuhalchildag hun baiya gej uzye. ger bulgui undur tsalintai mungutei. 40/ert gerlegchded/ nas hurlee amidralaas husej bsan mungu tuund bn. getel ter ger bulguigee sanana. hojimdsoooon tuunii hureelen bsan humuus ali heden jiliin umnu ger bultei bolson. bugd ger gertee saikhan haluuun dulaan amidarch bn. odoo bi yaah u? ee halag gej bi erthen nadad ger bul heregteig sanahgui yaav daa gh bas hen hunii huseh amidral bish bolov u?