Магадлалыг "тэглэх" синдром

Алт олборлох бол амаргүй бизнес. Уул уурхайн ажлаас гадна алтны ханш энэ бизнест маш их нөлөө үзүүлдэг. Алтаа олборлоод гаргаад иртэл ханш уначихвал эрсдэл хүлээнэ.

Анх 21 настайдаа банкинд алтны дилерээр ажилд орж билээ. Монголын алт олборлогч нарт олон улсын алтны зах зээлийн анализ, ханшийн таамаглал дутагдаж байгааг харж мэдрэв. Ирэх сард, ирэх долоо хоногт алтны зах зээл хаашаа чиглэх вэ гэдгийг тэд мэдэх хэрэгтэй байлаа.

Ингээд манай улсад анхны 7 хоног тутмын "Алтны анализ" бий болсон юм. Олон улсын эдийн засаг, геополитик, зах зээлийн нөхцөл байдлыг сайтар судласны үндсэн дээр алтны ханшийг таамагладаг байсан гэсэн үг. Олон ч хүний талархлыг хүлээв. Банк дотроо ч бас намайг магтаж байв.

Ингээд 2 жил орчим явсны дараа манай нэг захирал "Ганзо, чиний орчуулгууд их сайн болж байна шүү, сайн байна" гэж хэлдэг юм. Тэр үеэс хойш олон ч жил өнгөрч дээ. Энэ тухай ч их удаан бодож.

Яагаад би өөрийнхөө тархи толгойгоор анализ хийж чадахгүй гэж? Яагаад Монгол хүн гэхээрээ заавал хүний юмыг хуулах ёстой юм?  Бүгд намайг зүгээр л хүний юмыг орчуулаад тавьдаг гэж бодож байж! гэсэн бодлууд тухайн үед толгойд эргэлдэж, миний ой гутаж байлаа.

Яагаад бидний сэтгэхүй ийм болсон учрыг нь олсоон. Энэ талаараа Философийн Фундаментал сургуулийн суралцагч нартайгаа хуваалцая гэж бодлоо. Ер нь үүний шалтгаан нь Монгол улс яагаад хөгжлөөрөө дэлхийд хойгуур жагсаж байгааг шууд тайлбарлана. Мөн үүнийг засахгүй бол Монгол улс 50 жилийн дараа ч ийнхүү ядуу дорой байх болохыг та ойлгох болно.

Энэ бол "Магадлалыг Тэглэх Синдром" хэмээх сэтгэлгээний гажуудал билээ.

Би сүүлийн 10 орчим жил сэтгэл зүйг философитой холбон судлаж байгааг манай сургуулийнхан мэдэх байхаа. Одоогоор хүн төрлөхтөн хүний сэтгэл зүйд байдаг 100 орчим сэтгэлгээний гажуудлыг (cognitive bias) олж илрүүлээд байгаа юм. Харин миний ажиглалтаар илрүүлсэн "Магадлалыг Тэглэх Синдром" бол цоо шинэ гажуудал бөгөөд миний зүгээс сэтгэл зүйн ухаанд нэмэрлэх жижигхэн хувь юм.

Одоо харин сидромоо нарийвчилж тайлбарлая.

Хэдэн жилийн өмнө би лекц уншиж байхдаа бяцхан сэтгэл зүйн сорил зохиосон юм.

Би танхимаас "Таны хүүхэд Нобелийн шагналтан болох магадлал бий юу?" гэж асуусан юм.

Ихэнх хүмүүс энэ асуултанд цочирддог. (Яагаад гэдэг нь ойлгомжтой) Цөөхөн хэд нь л гараа өргөж "миний хүүхэд нобелийн шагналтан болох магадлалтай" гэж хариулдаг. Харин ихэнх нь чадахгүй байх аа гэцгээдэг.

Миний дараагийн асуулт бол "Нобелийн шагналтан болох магадлал байгаа юм бол энэ магадлал нь хэд вэ?". Ингэхэд анх болно гэсэн хүмүүсийн зарим нь мөрөө хавчиж 0.1% юм болов уу гэнэ.

Ингээд миний удаах асуулт гарч ирдэг "За таны хүүхэд нобелийн шагналтан болох магадлалтай, тэр магадлал нь 0.1% юм гэж бодъё. Одоо бид яавал зохих вэ?" . Ингэхэд хүмүүс энэ магадлалыг нэмэгдүүлж 5%, 10% болгох хэрэгтэй гэж дуу нэгтэй хариулдаг.

Харин миний эцсийн асуулт нь "Та тэгээд энэ бүх хугацаанд 0.1% байгаа магадлалыг 5%, 10% болгохын тулд эцэг эхийнхээ хувиар яг юу хийв?" гэж орж ирдэг.   

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Цөмийн физикт 0 магадлал гэж байдаггүй. Бүх үзэгдлийн магадлал 0-ээс их. Цөмийн физикээр бол аль нэг электрон тухайн мөчид ертөнцийн хаана ч байж байх магадлалтай. Хайзенбергийн тодорхойгүйн зарчим, Шродингерийн муур, Double-Slit туршилт, Бодисийн долгиолог ба бодислог хосолмол шинж чанаруудаас бид энэ ертөнцөд 0 магадлал гэж байдаггүйг харж болно.

Хачирхалтай нь ертөнцөд 0 магадлал гэж байхгүй боловч магадлал 0 байж болдог нэг л газар байна. Тэр бол бидний тархи юм. Бидний төсөөлөлд л магадлал 0 байж болно.

Гагцхүү энэхүү магадлал 0 байж болно гэсэн ТӨСӨӨЛӨЛТЭЙГЭЭ тэмцэж, магадлал хэзээ ч 0 биш гэсэн БОДИТ БАЙДЛЫГ хүлээн зөвшөөрч чадсан хүн л гэгээрэлд дөхнө. Энд буддист, христ, ислам, атейст философич хэн байх нь хамаагүй.

Бид үндэстэний шинж чанараар нь бас миний Магадлалыг Тэглэх Синдромыг (МТС) хэмжиж авч үзэж болно. Өнөөдөр яг тэр манай банкны нэгэн захирал шиг (Ганзориг энийг орчуулсан л байж таараа, яагаад гэвэл түүний хувьд Монгол хүн тийм хэмжээний анализ бэлдэх магадлал "0") сэтгэлгээний гажуудалд бид үндэстэнээрээ нэрвэгдчихээд байна. Энэ нь олон шинж тэмдгээр илэрч харагдана. Огт ирээдүйгээ ярихгүй, зөвхөн өнгөрсөн түүхээрээ амьдарч байгаа явдал бол ердөө л энэхүү МТС синдромд улс орноороо гүн нэрвэгдсэн байдлыг л харуулж байгаа юм.

Сэтгүүлчид нь улс төрчидөөс ирээдүйн тухай огт асуухгүй, улс төрчид нь ирээдүйн тухай огт ярихгүй, бизнесмэнүүд нь хэрхэн ирээдүйг бүтээх тухай хэлэлцэхгүй байгаа нь бид бүгдээрээ энэ синдромд гүн нэрвэгдсэнийг илтгэнэ. Яагаад гэвэл бидний ухамсарт Ирээдүй сайн сайхан байж болох магадлал "0" байгаад байна шүү дээ.

Би нэгэн удаа лекц уншиж байгаад "Монгол улс 30 жилийн дотор Америк шиг өндөр хөгжилтэй болох магадлал бий юу" гэж асуухад ердөө хүмүүсийн 10 орчим хувь л байгаа гэж хариулсан бол. Үлдсэн 90 орчим хувийн дундаас "Яаж Монгол Америк шиг болохов дээ, юу асуугаад байна аа та" гэж ундууцах хүмүүс зөндөө байлаа. Тиймээ бидний бяцхан тархин дотор Монгол улс сайн сайхан болох, дэлхийг манлайлах, бидний үр хүүхдүүд нобелийн шагналтан болох магадлал "0" байгаа учраас үнэхээр л энэ улс хэзээ ч сайн сайхан болохгүй, бидний хүүхдүүд хэзээ ч нобелийн шагнал авахгүй юм шүү дээ.

Эцэг эхийн төсөөлөлд хүүхэд нь амжилтанд хүрэх магадлал 0, улс орныг удирдаж байгаа улс төрчдийн төсөөлөлд нь Монгол улс Америк шиг хүчирхэг болох магадлал 0 байгаа тохиолдлыг ярьж байна.

Гэхдээ философийн фундаментал сургуулийн суралцагч, философич та бүгд энэ ертөнцөд магадлал дандаа "0"-ээс их байдгийг ойлгож авлаа. Одоо ТӨСӨӨЛӨЛӨӨ давж БОДИТ БАЙДАЛТАЙ эвлэрч, 0.1 хувь байгаа магадлалыг 1, 5, 10, 30 болгохын төлөө тэмцэцгээ. Үүнд л амьдралын утга учир оршдог билээ.

Уулын оргил оройд нь биш бэлд нь оршмой.

Би хэн бэ? синдром

Хүний нүдэнд харагдах, гарт баригдах бүх л юмсыг Ньютоны физик судладаг. Харин энэ юмсын фундаментал төвшинг Квант физик судладаг.

Энэ хоёр физик нэг л зүйлийг судлаад байгаа боловч онол, хуулиуд нь тэс өөр.

Ертөнцийг бүхэлд нь ойлгохын тулд хоёр физикийг хослуулан хэрэглэх учиртай.

Яг л үүнтэй адилаар ХҮН гэж үзэгдэл үндсэндээ ФИЛОСОФИ, ПСИХОЛОГИ гэсэн хоёр хэмжүүрээс бүрдэнэ. Энэ хоёр бол хүн гэж зоосны хоёр тал юм.

Философи нь ҮНЭН гэж юу вэ гэдэгт хариулдаг бол Психологи нь БОДИТ БАЙДАЛ гэж юу вэ гэсэн асуултанд хариулна.

Ө.х. Философид нэвтэрсэн хүн Үнэнд ойртох бол, Психологид нэвтэрсэн (Сэтгэцийн хувьд эрүүл) хүн Бодит байдалд ойртоно. Аль нэгээр нь дангаар нь явах боломжгүй. Зэрэг л явна. Өөөрөөр хэлбэл үнэн ба бодит байдалд зэрэг ойртдог.

Жишээ авъя. Залуу бүсгүй ресторанд орлоо. Гэтэл найз залуу нь нэг бүсгүйтэй тэврэлдээд зогсч байв. Бүсгүй гүйн гарч, өндөр байшингийн дээрээс унахаар шийдэв. Гэтэл найз залуу нь үнэн хэрэгтээ эгчтэйгээ тааралдаад тэврэлдээд зогсч байжээ.

Энэ бол Төсөөлөл ба Бодит байдлын зөрүүгийн тухай классик жишээ юм. Та бидний төсөөлөл бодит байдлаас дандаа л зөрүүтэй байдаг. Харин энэ зөрүү хэр их байгаагаас бидний сэтгэцийн эрүүл мэнд хэмжигдэх юм. Хэрэв төсөөлөл бодит байдал хоёр асар хол зөрвөл бодит байдал дээр байхгүй зүйлийг хий харж эхлэх, шизофрения, дементия зэрэг сэтгэцийн эмгэг өвчтэй болох бол. Тэрнээс арай наагуурх өвчлөл нь "хардах", параной болох гэх мэтээр 200 гаруй төрөлд хуваагдан явж өгнө. Бодит байдлыг бодитоор нь харж чадаж байгаа хүн сэтгэцийн хувьд эрүүл юм.

Хүний итгэл үнэмшил ҮНЭНд хэр дөхөж байна, төсөөлөл нь БОДИТ БАЙДАЛД хэр дөхөж байна гэдгээр тэр хүний боловсролын төвшин тодорхойлогдох юм. Итгэл үнэмшилгүй хүн бол "0" дээр байна. Төсөөлөл нь "0" дээр байгаа хүн бол сэтгэцийн хурц өвчтэй хүн. 

Яг үүнтэй адилаар философийн ямарваа нэг боловсролгүй хүнийг амьтнаас салгаж авч үзэхэд туйлын бэрхшээлтэй. Учир нь амьтад дундаас зөвхөн хүн л "Би хэн бэ?" гэдэг асуулт дэвшүүлж, түүнийхээ хариуг олдог. Өөр бидний мэддэг ямар ч амьтан ийм асуулт асууж, хариуг нь олохоор тэмцдэггүй. "Би хэн бэ?" асуулт тавьж, түүнийгээ хайхгүй байгаа хүн амьтнаас ялгаагүй гэдэг нь ойлгомжтой болж байгаа байх.

Философидоно гэдэг бол угтаа "Би хэн бэ?" асуултын хариултыг хайх үйл явц юм. Түүнээс биш Аристотел гэж хүн байсан уу, тэгээд юу ярьсан, хэдэн онд нас барсан бэ гэдэг бол хэнд ч сонин биш. Философийн хичээл нь хүний дээрх асуултын хариултыг олоход туслах, аргачлал өгөхөд орших ёстой. Гэтэл бид философийн хичээлээр философичдийн амьдралын замналыг судлаад дуусдаг. Үр дүнд нь хүүхдүүд төөрөлдөж орхидог.

Философийн фундаментал сургуулийн зорилго бол аль болох олон хүнийг Үнэн ба Бодит байдалд ойртуулах. Тийм учраас бид хамгийн үнэн, хамгийн бодитой байдлаас асуултынхаа хариуг хайж эхэлдэг. Тэр нь ҮХЭЛ юм. Үхэх нь үнэн, үхэл нь бодит байдал билээ.

Төрөхөөс эхлээд Үхэх хүртэл хүний амьдрал үргэлжилдэг. Энэ бол бодит байдал юм. Харин энэ хооронд юу үнэн байх вэ. Бидэнд итгэл үнэмшил байна уу. Биднийг амьтнаас ялгадаг ИТГЭЛ ҮНЭМШИЛ гэж зүйл бидэнд байна уу. Эсвэл амьтан шиг идээд уугаад үржээд л явж байна уу. Бидний амьдралын зорилго юу вэ? Би хэн бэ?

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Маш олон мөнгөтэй хүн, өндөр албан тушаалтан, гадаадад магистр хамгаалсан хүмүүс өнөөдөр төөрөлдөж байна. Сэтгэцийн хувьд эрүүл биш байна. Яагаад гэвэл эд нар өөрсдийн толгойд орж ирсэн бодол бүрийг үнэн, нүдэнд үзэгдсэн үзэгдэл бүрийг бодит байдал гэж баталгаатай хүлээж авдаг. Учир нь мөнгөтэй байгаа нь, эрх мэдэлтэй учраас, гадаадын дипломтой учир "БИ УХААНТАЙ" гэсэн хуурамч намагт живдэг.

Энэ маш аюултай. Сэтгэцийн өвчлөл эндээс л эхэлдэг.

Харвардын магистрт лав л төсөөллөө давж бодит байдлыг харах мэлмий (вижн), өөрийн бодлуудыг давж үнэнийг хайх ухаан заадаггүй.

Үнэнийг хайх, бодит байдлыг олж харахад баримтлах гол зарчим бол өөрийн бодол, болон төсөөллийг тасралтгүй няцаах явдал юм. 

Гагцхүү ингэж өөрийгөө чамлаж, өөрийнхөө бодлуудыг няцааж, шалгаж сурвал бодит байдал болон үнэнд бага багаар ойртох болно. Энэ дэлхийд "ухаантай" хүн гэж байхгүй. Харин өөрийн мэдлэгийг байнга няцааж, сайжруулдаг хүнийг л "ухаантай" гэж жишээлж нэрлэж болох юм.

Гадаадын том сургуульд магистр хамгаалах, тооны олимпиадад түрүүлэх бол ердөө "ухаантай" байхын тулд хийх ёстой 100 зүйлийн 2 нь. Боловсрол философи, психологид хэр нэвтэрсэн гэдгээр хэмжигдэх болохоос биш Харвардын дипломтой хэдэн хулгайч, архичин, тооны олимпиадад түрүүлсэн хэдэн бүтэлгүй амьтан дэлхий дээр байдаг вэ. Бид андуураад байна.

Ийм мөнгө, албан тушаал, дипломоо боловсрол гэж андуурсан хүнтэй ярилцсанаас өөрийнхөө юу ч мэдэхгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн хөдөөний малчин хүнтэй ярилцаж суух нь хамаагүй хялбар байдаг. Яагаад гэвэл тэр малчин өөрийгөө юм мэдэхгүй гэдгээ зөвшөөрч байна. Энэ бол сэтгэцийн эрүүл байдал юм. Чи ч бас өөрийгөө юм мэдэхгүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрчих юм бол малчин та хоёрын яриа эрүүл яриа болж хувирах болно.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Англи хэл сурах юмсан гэж яриад 20 жил болж байгаа, турна гэж яриад 10 жил болж байгаа хүмүүс эргэн тойронд чинь дүүрэн байгаа байх. 10 км гүйнэ, 100 суниаж сурна гэдэг амаргүй. Булчин мах өвдөнө. Бие чинь бүх л чадлаараа эсэргүүцнэ.

Яг үүнтэй адилаар "Би хэн бэ?" асуултынхаа хариуг хайхад хялбар биш. Англи хэл сурах, турахаас хэдэн зуу дахин хэцүү. Булчин мах өвдөхтэй адилаар тархи толгой чинь бүх чадлаараа эсэргүүцнэ. Нүдэндээ харсан юм бүрийг бодит байдал гэж хүлээж авах гэж дайрч давшилна. Толгойд орж ирсэн бодлоо шууд үнэн гэж итгүүлэхээр дайрна. Үүнийг эсэргүүцнэ гэдэг амар бишээ.

Яагаад гэвэл бид 2 сая жилийн турш амьтан байсан юм. Саяхан сүүлийн 10 мянган жил л хүн болох гэж үзэж байна. Юм бодоод зогсч байдаг, хажууд нь сүр сар хийхэд эргэцүүлээд хараад зогсч байдаг амьтан харсан уу?

Ямар сайндаа л Марк Твэйн "энэ хүмүүс 7 хоногт ядаж 2 цаг боддогсон бол." гэж хэлж байхав дээ.

Та нарын гавлын ясан дотор байгаа амьтны тархи чинь маш хурдан дүгнэлт хийхэд зориулж програмчлагдсан юм. Тэрийг нь эсэргүүцэж "Би хэн бэ?" асуултынхаа хариуг хайж философидохын тулд бид сэтгэцийн хувьд эрүүл байх учиртай.

Хэрэв бид "би хэн бэ?" асуултын хариугаа хайж олж чадахгүй бол амьтнаас ялгарахгүй.

Философич хүн ҮНЭНийг амьсгал хураах мөчдөө олсон ч жаргалтай. Тийм учраас Үнэнийг тасралтгүй хайдаг. Агуу философич Сократыг ард иргэдийн санаа сэтгэгдлийг үймүүлсэн хэргээр хор ууж үхэх ял өгөхөд түүний шавь нар шоронгоос нь оргуулахаар очсон байдаг. Гэвч Сократ үнэнийг хайх эрх чөлөөгөө боомилуулснаас үхсэн нь дээр гэж хэлээд татгалзаж ялыг хүлээн авсан байдгийг та бүгд мэднэ.

Яагаад хөгшин хүн илүү ухаантай, илүү мэргэн байдаг вэ?

Яагаад гэвэл ФИЛОСОФИ талаасаа үнэнд дөхсөн (үхэх дөхсөн учраас үхлийн тухай илүү их бодож эхэлнэ), ПСИХОЛОГИ талаасаа бодит байдлыг туршлагаараа олон удаа харж төсөөлөө харьцангуй давж сурсан (дээрх жишээний найз охины оронд байвал шууд гүйж гарч байшингаас үсрэх биш харин эгчтэйгээ байж магадгүй гэж туршлагаараа мэднэ) учраас. Гагцхүү хүн заавал хөгширч байж ийм болох албагүй юм. Хар залуугаараа ФИЛОСОФИ, ПСИХОЛОГИД нэвтэрч болно. Үүний тулд "Би хэн бэ" асуулттайгаа зогсоо зайгүй ноцолдох хэрэгтэй.

Философийн фундаментал сургуулийн шавь нар та бүгдэд "Би хэн бэ?" асуултынхаа хариуг хайж олох адармаатай, амттай аялалд тань амжилт хүсье.

Уулын оргил оройд нь биш харин бэлд нь оршмой.

Египетийг захирсан Монгол султан

Qalawun султаны хүү An-Nassir султаны 1318 онд барьсан сүм. Каир, Египет

1260 оны 9-р сард Иерусалемийн дэргэд болсон Айн Жалутын тулаанд Хитбуха ноёны удирдсан 10 гаруй мянган цэрэгтэй Монголын арми хиар цохиулсан. Энэ байлдаанд Хитбухаг алагдсан гэж түүхчид тэмдэглэдэг.

Тухайн үед Монголчууд Иран, Иракийг бүхэлд нь, Сирийн ихэнх хэсгийг эзлэн аваад байв. Монголчуудын гол зорилго тэр үед Египетийг эзлэн авах байсан боловч Сириэс цааш ахиж чадахгүй байв. Учир нь Мөнх хаан нас эцэслэснээр Хүлэгү хаан нутгийн зүг жолоо залахаас өөр аргагүй болсон. Мөн Египетийг тэр үед Туркийн мамлюк султанууд захирч байсан бөгөөд цэрэг арми нь тун хүчирхэг байсан гэдэг.

Айн Жалутын ялагдлын дараа Монголчууд Сири дэх хотуудаа алдаж эхэлсэн тул газар нутгаа буцааж авах зорилгоор 1260 оны 12-р сард, Айн Жалутын явдлаас 3 сарын дараа ердөө 6000 гаруй цэрэгтэй жижиг арми илгээсэн нь Хомсын 1-р тулаан гэж түүхэнд тэмдэглэгдсэн. Энэ тулаанд Монголчууд мөн ялагдал хүлээсэн.

Энэ тулааны үеэр Хитбуха нэртэй ойрад монгол мамлюкуудад олзлогдсон байна. Энэ хүн нь өмнөх алагдсан гэх Хитбуха мөн эсэх эсвэл тохиолдлоор ижил нэртэй хүн эсэхийг хэн ч мэдэхгүй.

Олзлогдсон Хитбухаг Египетийн султан Qalawun худалдан авч олзноос чөлөөлсөн байна. Сонирхолтой нь султан Qalawun өөрөө анх кипчак гаралтай боол цэрэг байсан бөгөөд 1000 алтан динараар зарагдсан учир 1000т гэдэг хочтой байжээ. Араб хэл бараг мэдэхгүй кипчак залуу хааны бие хамгаалагчаас эхлээд өсөн дэвшсээр Египетийн султан хаан болсон байдаг.

Султаны ордонд очсон Хитбуха 1260 оноос 1290 он хүртэл Qalawun султаны дэргэд байхдаа энгийн цэргээс эмир, эмирээс дэд султан хүртэл дэвшсэн байна.

Удалгүй 1294 онд Хитбуха нь Египет, Сири улсын султан хаанаар өргөмжлөгдөн төр барьжээ.

Хитбуха султаны сурвалжит араб нэр нь - al-Malik al-Adil Zayn-ad-Din Kitbugha Ben Abd-Allah al-Mansuri al-Turki al-Mughli байсныг анзаарвал, хамгийн сүүлчийн al-Mughli гэдэг нь Монгол гэдгийг тодотгосон нэр үг юм. Al-Mansuri гэдэг нь Qalawun султаны кипчак гарлыг илтгэх бөгөөд мөн мамлюкуудын дийлэнх нь түрэг гаралтай байсан учир Al-Turki гэж бас тодотгосон бололтой.

1281 оны 10-р сард Илхаан Абага өөрийн дүү Мөнх Төмрийг 80,000 орчим цэрэг бүхий армитайгаар Сири, улмаар Египетийг дайлахаар явуулсан. Энэ нь өмнөх 1260 оны Айн Жалут, Хомсын 1-р тулаан мөн 1277 онд Албистанд мамлюкуудад ялагдаж алдсан нутгаа эргүүлж авах зорилготой байсан юм.

Түүхэнд Хомсын 2-р тулаан гэж тэмдэглэгдсэн энэ тулаанд бас л Монголчууд ялагдсан билээ.

Хомсын 2-р тулаанд Египетийн султан Qalawun ялалт байгуулсан.

Ингээд бодоод үзэхэд Qalawun Хитбухыг олзноос чөлөөлж дэргэдээ авч бүүр эмир цолоор шагнасан нь учиртай. Зүгээр ордонд сууж байгаа хүнд ийм хүндэтгэл үзүүлэхгүй нь лавтай.

Хитбуха Qalawun-ий дэргэд 1260 оноос 1290-ээд он хүртэл цуг байсан.

Магадгүй Хитбуха Албистан болон Хомсын 2-р тулаануудад Монголчуудыг ялахад онцгой гавъяа (Египетийн талд) байгуулсан байх өндөр магадлалтай.

Энд Монголын армийн ялагдлыг яриад байгаадаа хүлцэл өчиж нэг тайлбар хийе.

Ер нь Илхаадын улс Египетийн султануудтай байлдахад саад болж хүчийг нь сулруулж байсан гол бэрхшээл нь ар талаас нь тасралтгүй довтлох Монголын Алтан ордны улс болон Цагаадайн улс байсан гэдгийг санах хэрэгтэй. Анх Хүлэгү хаан Багдадыг товоргоход Алтан ордны лалын шашинт хаан Бэрх "лалын шашны төвийг сүйтгэсэн Хүлэгүд заавал зохих шанг нь хүртээх болно" гэж тангаргалаж байсан гэдэг.

Тийм ч учраас Египетийн мамлюкууд Алтан ордны Монгол улстай холбоо тогтоож Илхаадын Монгол улсыг хоёр талаас нь довтолж байсан нь түүх юм.

Эргээд энэ нийтлэлийн гол баатар Хитбухагийн талаар авч үзэцгээе.

Түүнийг султан байх үед буюу 1296 онд Перс дэх Монголын илхаадын улсын хаан Газанаас зугатаасан 10 мянга гаруй ойрад цэргүүд Египетэд очижээ. Эдгээр ойрад цэргүүдийг Хүлэгү хааны (Газан хааны өвөө) хүргэн хүү Турхай удирдаж очсон гэдэг.

Хитбуха султан эдгээр монгол цэргүүдэд онцгой их хайр халамж түгээж байсан нь түүний эмирүүдийн зэвүүцлийг төрүүлсэн, мөн тухайн үед Египет улсад ган гачиг нүүрлэж эдийн засаг нь хүндрэлтэй байсан зэргээс болж тэрээр суудлаасаа унасан байна.

1296 оны сүүлчээр Хитбухыг дэд султан Лажин нь унагааж өөрийгөө султанд өргөмжилсөн. Лажин султан болоход түүний дэд султанаар Мангу-Төмөр хэмээх монгол өргөмжлөгджээ. Энэ хэсэг үймээн самууны дараа 1299 онд Qalawun султаны хүү (дээрх зурган дээрх сүмийг бариулсан) An-Nassir хаан ширээнд суухад түүний дэд султанаар Seif Ad-Din Salar нэртэй монгол хүн өргөмжлөгдсөн байна.

Монголын арми 1260 оноос 1303 он хүртэл Египетийн мамлюкуудтай тулалдсан. Энэ бүх хугацаанд египетийн гол жанжид нь монголчууд байсан бололтой.

Египетэд очсон 10 мянган монгол цэрэг, түүнээс өмнө очсон татар цэргүүд, Хитбухын үр удам өнөөг хүртэл Кайр хотод амьдарсаар буй. Харин тэд өөрсдийнхөө гарал угсааг одоо мэдэхгүй болсон бизээ.

Египетийн султан хаан Хитбухын алтан зоос, 1295 он орчим.

Эх сурвалжуудыг: Араб-Египетийн түүх, wikpedia дахь Илхаад болон Мамлюк султануудын дайны түүхээс авав.

Таалагдсан бол доорх айконууд дээр дарж фэйсбүүк, твиттер найзууддаа шэйрлээрэй.

Хөгжлийн онол: Хөгжил бол Цаг хугацааны бүтээгдэхүүн биш

Манай эриний 500 оноос 1000 он хүртэл Европ тивд нүүрлэсэн ухралтыг Харанхуй үе буюу Dark Age гэж нэрийддэг билээ. Энэ үед эртний Грек, Ромын философи, шинжлэх ухаан, уран барилгын хөгжил дэвшлээс ухарч, бичиг үсэг ховордож, урлаг соёл уналтанд орсон байдаг. Ямар сайндаа л Ромчуудын зохиосон цементний жороо хүртэл мартаж орхих вэ дээ.

1300 орчим оноос л Ром, Грекийн философио эргэн санагалзаж, Христийн шашны бурангуй (тухайн үед манай одоогийн буддизм шиг хэт туйлширсан байв) хүлээснээс ангижирч (протестант гэх мэт илүү либерал урсгалууд гарч Христийн шашин шинэчлэгдсэн) шинэ хөгжил дэвшлийг эхлүүлсэн ба үүнийгээ Сэргэн Мандалт буюу Renaissance үе гэж түүхэнд тэмдэглэдэг билээ.

Яг үүнтэй адил Хятад улсын уран зохиолын оргил тэртээ 800 оны үед буюу Сон гүрний үед байсан гэдэг. Түүнээс хойш дэлхийд анхны цаас, дарь, торго, сургууль тэргүүтнийг байгуулж явсан Хятадууд 1800 он гэхэд доройтож Европчуудын хаана ч хүрэхгүй болсон байдаг.

1990 оноос хойш Монголын төрийг түшилцэж яваа ахмадууд нийтлэг мессеж цацна. Хэвлэл мэдээлэлд ярилцлага өгөхдөө ч тэр, уулзахад ч тэр цухалзуулах нэг санаа байдаг.  

Тэрийг нь тоймловоос "...Ардчилал угаасаа ингэж удаж бүрэлддэг байхгүй юу...", "...Хөгжил дэвшил чинь алгуур ирдэг юм...","...Америкийн 200 гаруй жилд туулсан бүх зүйлийг бид ч гэсэн нэг нэгээр нь туулаад гарна шүү дээ...","Бүх юм сайхан байна, бүгдээрээ эрх чөлөөтэй боллоо..." гэх мэт.

Уг санаа нь ХӨГЖИЛ бол ЦАГ ХУГАЦААНЫ БҮТЭЭГДЭХҮҮН юм л гэж хэлээд байгаа хэрэг.

Өөрөөр хэлбэл Монгол орны өнөөгийн байр байдалд биднийг битгий шүүмжлээрэй. Ердөө 27-хон жилд хөгжинэ гэж юу байхав дээ. Цаг цагаараа л явна шүү дээ л гэсэн санаа.

Үнэхээр ХӨГЖИЛ бидний боддог шиг цаг хугацааны бүтээгдэхүүн юм уу?

Хүн төрхт үүсээд 3 сая жил, яг орчин үеийн хүний анатоми үүсээд 300 орчим мянган жил болж байна.

Хүмүүс хот байгуулж амьдарч эхлээд ердөө 5 мянган жил. Харин гар утас хэрэглээд 20 жил л болж байна.

Энэ бүгдийг цаг хугацаа бий болгов уу.

Бидний тархи толгойноос огт дутахгүй тархи толгойтой хүмүүс 50 мянган жилийн өмнө байж л байв. Тэд 70 мянган жилийн өмнө байж л байлаа. Тэд нар 20 мянган жил өмнө байсаар л байв.

Юунаас болж хөгжив?

Яагаад 2500 жилийн өмнөх Грекчүүд маш ахисан төвшний философитой байгаад гэнэт бурангуй шашинд цохиулж оюун санааны хувьд мөхөв. Энэ цаг хугацааны асуудал уу, эсвэл хүний хүчин зүйл үү?

Яагаад хамгийн эртний соёл иргэншлийг бий болгож байсан Хятадууд 400-500 жил унтаж орхив. Энэ хүний хүчин зүйл биш үү?

Бид Америктай ижил төвшинд очиж хөгжихийн тулд дахиад 170 жил хүлээх юм байна л даа, тэд нарын логикоор бол.

Хөгжил цаг хугацааны бүтээгдэхүүн юм уу? Эсвэл хөгжлийг хүн (хүмүүс) хүчээр авчирдаг юм уу.

Дунд сургуулийн түүхийн хичээлд юу заах ёстой вэ. Он, цаг, үйл явдлын дарааллыг цээжлэх биш л байлтай. Харин хүн төрлөхтөний түүхээс бидний авч ойлгох ёстой философийг заах учиртай шүү дээ. Тэрнээс Наполеон хэдэн онд төрөөд, хэдэн онд ялагдсан нь бидний өнөөдрийг болон ирээдүйн амьдралд огтхон ч чухал биш.

Түүх бидэнд юу зааж байна?

Түүх бидэнд "хөгжил бол цаг хугацааны бүтээгдэхүүн биш. харин хөгжлийг хэсэг хүмүүс хүчээр авчирдаг юм аа." л гэж зааж байна.

27 жил хэр богино хугацаа вэ? Үнэхээр улс орон хөгжихөд хангалтгүй бага хугацаа юу. Сингапур, Өмнөд Солонгосыг харвал үнэхээр л их урт, хэдэн удаа хөгжчихөөр л хугацаа бололтой юм. Харин бид л хий дэмий өнгөрүүлчихлээ дээ.

Өөрийнхөө алдааг хамгаалах, өөрийнхөө алдааг хүлээн зөвшөөрөхгүй байх явдал бол хүн төрлөхтөнд байдаг л сэтгэл зүйн гажуудал. Үүнийг сэтгэл зүйн ухаанд Confirmation Bias гэж нэрлэдэг. Бидний өвөг дээдэс Ичсэн хүн хүн ална ч гэж хэлдэг.

Дундаж хүний сэтгэл зүй ийм л байдаг.

Яагаад гэвэл дундаж хүнд үнэн бол харьцангуй ойлголт юм. Нэгэнт үнэн харьцангуй учраас худал зүйлийг үнэн гэж хүчээр дайраад үнэн болгож болноо л гэж боддог юм.

Харин гэгээрсэн хүн үнэн бол туйлын ойлголт гэдгийг мэднэ. Цор ганц үнэний өмнө бүгд хүчгүй гэдгийг ч ойлгоно. Тийм учраас гэгээрсэн хүн цор ганц үнэнийг л хайдаг.

Дундаж хүний хувьд үнэн бол өнгөрсөн цагт байдаг. Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөн цагт мэдсэн зүйлс, авсан мэдээлэл, хийсэн зүйлс нь тэр хүний хувьд үнэн болдог юм.

Харин гэгээрсэн хүний хувьд үнэн бол дандаа ирээдүй цагт байдаг. Гэгээрсэн хүн амьдралынхаа сүүлчийн мөчид үнэнг хайж олвол баяртай үхнэ. Тэр үнэн нь өнгөрсөн цагт үнэн гэж бодож явсан бүх зүйлсийг нь худлаа гэж нотлосон ч гэсэн машид баярлах болно. Яагаад гэвэл үнэн бол туйлын, тэгээд ирээдүйд оршдог.

Дундаж хүн өнгөрсөн цагт үнэн гэж ойлгож, харж явсан зүйлс нь худлаа болох вий гэдгээс үхтлээ айна. Сэтгэл зүйгээ удирдаж чадахгүй, философийн анхан шатны мэдлэггүйн шинж л дээ.

Өнгөрсөн 27 жилд бид Сингапур шиг, Хятад шиг, Солонгос шиг хөгжиж болох байсан. Энэ л үнэн юм. Гэтэл тэгэж чадаагүйгээ яаж ч өмөөрөөд, үнэнийг шороогоор булаад, мэлзээд нэмэргүй.

Бид яг энэ маягаараа дараагийн 27 жилд хаана байхыг би маш тодорхой харж байна.

Удам судрыг нь хараарай хүүхээ

"Удам судрыг нь хараарай хүүхээ" гэж Монголчууд ханиа сонгох гэж буй хүүхэддээ захина. Юу гэсэн үг юм бол? Бүх хүнд л мэддэг ч юм шиг, мэдээжийн ч юм шиг сонсогдоно - гэтэл яг үнэхээр мэддэг хүн байна уу?

Мэдэхийг хүсч байвал цааш унш.

1970 онд Нью Йорк хот гэмт хэргийн хот болон хувирч байв. Гэмт хэрэг гаралтын тоо өсч, хяналтаас алдарч эхэлж байв. Гэтэл гэнэтхэн гайхалтай зүйл болж 1990 он гарахад гэмт хэрэг огцом буурсан юм.

Мэдээж Харвардын тэргүүлэгч эрдэмтэд гэмт хэрэг буурсан шалтгааныг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тайлбарлаж эхлэв. Цагдаагийн тоог нэмсэн, цагдаа нар гудамжаар морьтой эргүүл хийдэг болсон (ямар сайндаа л морьтой явахав дээ), эдийн засаг өссөн, хүн амын боловсрол нэмэгдсэн гэхчилэн бүгд л уралдан тайлбарлаж, цэцэрхцгээв (одоо ч яг л иймээрээ, угаасаа хүний натур юм).

Гэтэл үнэн хэрэгтээ ийм явдал болсон юм. 1969 онд эцэггүй хүүхэд тээж яваа, ганц бие, ядуу эмэгтэй Norman McCorvey өөрийгөө хүчиндүүлсэн гэж мэдүүлэх замаар аборт хийлгэхээр оролдсон боловч зөвшөөрөл авч чадаагүй юм. Учир нь тэр үед Америкт аборт хориотой байв. Norman McCorvey бууж өгсөнгүй, өөрийн эрхээ хамгаалахаар Америкийн дээд шүүх хүртэл тэмцжээ. Ингээд 1973 онд Америкийн дээд шүүхээс эмэгтэй хүний хүсээгүй хүүхдээ аборт хийлгэх эрхийг баталгаажуулж өгсөн билээ.

1990-ээд онд насанд хүрч, гэмт хэрэгтнүүдийн эгнээнд шилжих байсан, ядуу гэр бүлийн, эцэггүй, хүсээгүй хүүхдүүд ийнхүү алга болсон хэрэг. 1973 оны шийдвэрийн дараа аборт хийх газарт урт дараалал үүсээ биз.

Бид хулгайч, худалч, аймхай, хулчгар, амиа хичээсэн бүх муу муухай зан чанар удамшдаг юм шиг ойлгодог. Бараг ихэнх нь батлахаар хоосон гараа зангидан дайрах байх. Гэхдээ түр хүлээ. Танд ямар ч нотлогоо алга. Харин ч эсрэгээр. Нөгөө талд нь дүүрэн нотлох баримт байна.

Сэтгэл зүйч нар олон жилийн турш гэр бүлийн хүмүүжил хүний төлөвшилд ямар чухал нөлөөтэй болохыг судлаж нотлосон. Багадаа хүнд хэрцгий харилцаатай гэр бүлд өссөн хүүхэд том болоод ямар хүн болдогийг маш сайн тогтоосон. ХҮЛЭЭ! энд бид ген, удамшил яриад байна уу --- эсвэл орчин яриад байна уу??!!! Бод.

Хурдан сэтгэдэг; сэтгэлийн хөөрөл ихтэй; удаан нухацтай боддог; сэтгэл хөдлөл удаан; тооцоолон бодох чадвар сайтай; хүнтэй харилцах чадвар сайн; ургуулан бодох чадвар сайн боловч хүнтэй харилцах чадвар сул гэх мэт маш олон удамшдаг; генээр дамжиж орж ирдэг тархины хувилбарууд бий.

Сэтгэлийн хөөрөл ихтэй хүнээс сэтгэлийн хөөрөл ихтэй хүүхэд төрдөг нь үнэн. Харин хулгайч хүнээс хулгайч хүүхэд төрдөг юм уу?

Дээрх бүх зан чанарт ямар нэг буруу, муу зан чанар байна уу? Аливаа юмыг удаан, нухацтай боддог хүн хулгайч болдог юм уу? Эсвэл эсрэгээр сэтгэлийн хөөрөл ихтэй хүн л сайн уран илтгэгч болж чаддаг юм уу?

Бид андуураад байна. Бид маш олон зүйлийг мэддэг юм шиг, шууд дүгнэлт хийсэн байдаг. Түүний нэг классик жишээ нь "Хүүхээ удам судрыг нь хараарай" төөрөгдөл юм.

Хүн л хар, цагаан гэж ялгах програмчлалтай болохоос биш орчлон ертөнцөд хар болон цагаан нь нэгэн дор бие биенээ тэтгэн эвцэлдэн оршдог. Хүний тархи харин эсрэг тэсрэг гэж хараад байдаг болохоос биш үнэндээ энэ нь төгс зохицол байхыг бид бүх зүйлсийн жишээн дээр харж болно.

Хятадуудын яриад байдаг Иен - Ян - буюу манайхны хэлдэгээр Арга-Билиг гэдэг нь ийм л учиртай. Хар бол хар биш, цагаан бол цагаан биш. Гэхдээ саарал гэж байхгүй.

Үүнтэй адилаар сэтгэцийн өвчлөлтэй хүүхэд л төрчихөөгүй бол удаан боддог учраас муу (сайн эрсдлийн менежер), сэтгэлийн хөөрөлтэй бол муу (сайн урлагийн хүн), хурдан сэтгэдэг бол сайн (тооцоолон бодох машин) гэсэн ойлголт байхгүй. БҮГД САЙН. БҮГД ӨВӨРМӨЦ. Хэн нь ч тэрбумтан болж болно. Хэн нь ч хулгайч болж болно.

Хулгайч, худалч байдал бол орчны нөлөөлөл болохоос биш генийн удамшил биш юм.

Бүх хүүхдийг, аль ч хүүхдийг хүчтэй, чадалтай, өглөгч, өгөөмөр, хариуцлагатай болгож өсгөж болно.

Хариуцлага цус дамждаггүй. Хүмүүст өгөх хэрэгтэй гэдэг мэдрэмж ген дамжихгүй. Үүнтэй адил хулгайч ген дамжихгүй. Харин хулгайч айлд өсвөл хулгайч л болно шүү дээ. (Цөөхөн тохиолдолд нурман дотроос жинхэнэ очир алмаз гарах тохиолдолд байдаг - яагаад ч юм буруу зүйлийг дэргэдээс нь хараад гэнэт сэрж жигссэн, хожмоо дэлхийн лидер болсон хүмүүс байдгийг бас хэлэхгүй өнгөрч болохгүй. Гэхдээ ихэнхэд нь ийм хувь заяа ногдолгүй живдэг.)

Энэ ардын төөрөгдөл ихэнхдээ үнэн байгаад байдаг нь "удам судар сайтай" айл зөв хүмүүжил олгож чадаад байгаатай л холбоотой болохоос ген, удам дамжаад байгаа юм үгүй.

Номын айлд, номонд дуртай, төлөв даруу, мэдлэг, ухааны хойноос хөөцөлддөг хүүхэд төлөвшиж хүмүүждэг. Төрдөг юм биш.

Чинээлэг айлд өөртөө итгэлтэй, айдас хүйдэс багатай хүүхэд өсч хүмүүжинэ. Төрдөг юм биш.

Эндээс авч үзвэл бид Монголын 1 сая бяцхан үрсийг бүгдийг нь Хүчтэй, чадалтай, өглөгч, өгөөмөр, хариуцлагатай, шудрага, ёс зүйтэй хүмүүс болгон бүтээж чадна. Тэрийг тоо заагаад, үсэг цээжлүүлээд болгодог юм биш.

Аборт хийлгэхийг зөвшөөрөх нь гэмт хэрэгт буурах үндсэн шалтгаан байсан боловч мэдээж тэнд эмэгтэй хүний хүсээгүй хүүхдээ тээхгүй байх эрхийн асуудал яригдсан. Энэ асуудал одоо ч маргаантай. Асуудлын гол нь бяцхан үрсийн амьдрах орчинг зөв бүрдүүлж чадвал бид хүн бүрийг дэлхийн лидер болгон өсгөж чадна.

Мал уу, Хүн үү: Би хэн бэ?

2487 жилийн өмнө төрсөн Сократ үнэн мөнийг хайж философидсоныхоо төлөө "иргэдийн санаа сэтгэлийг үймүүллээ" гэдэг шалтгаар шүүхээс цаазын ял сонссон. Шавь нар нь түүнийг оргуулахаар очсон ч тэрээр "үнэн мөнийг хайх эрхээ хаалгаснаас үхсэн нь дээр" гээд хөнөөгдсөн байдаг.

Энэ бол философич хүний үнэн, зөв, мөн чанарын төлөөх тууштай тэмцлийн жишээ юм.

Өнгөрсөн 2487 жилийн хугацаанд хүн төрлөхтөн огтхон ч өөрчлөгдсөнгүй. Гар утас барьж, ганган хувцас өмсч, хурдан онгоц хөлөглөсөн боловч харанхуй, төөрсөн байдал нь яг л ижил байна.

Фундаментал сургуулийг дагагч нар тасралтгүй хүний мөн чанар, өөрсдийнхөө амьдралын учир шалтгааныг хайж байх учиртай.

Хөгжлийн онол гэхээр үндсэндээ ХҮНИЙ асуудлыг л ярина гэсэн үг. Хүн өөрөө хөгжих дизайнтай амьтан. Нөгөө талаас энэ хөгжлийг хойш нь чангааж байдаг чанаруудтай.

Үүнийг ойлгохын тулд хүн гэж амьтны мөн чанарыг бид ойлгох ёстой.

Мөн чанарыг нь задлаад үзэхээр амьтан мөн чанар, хүн мөн чанар гэсэн үндсэн хоёр эсрэг тэсрэг хүчин үйлчилж байгааг бид амархан мэдэж болно.

Хүн бол эхлээд амьтан байсан. Олон сая жил хувьсаж өөрчлөгдөөд саяхан л хүн болж яваа амьтан. Тийм учраас бидний далд болон ил ухамсараар дүүрэн амьтан мөн чанар шингэсэн байгааг юуны өмнө сайтар ойлговол зохино.

Гагцхүү үүнийг ойлгож, ялгаж харж байж л хүний хүн мөн чанарыг гаргаж ирэх, та бүгд өөрсдийн амьдралын утга учрыг ойлгох бололцоотой болно.

Бид бүгд залхуу. Гэтэл залхуу гэдэг бол хөгжил дэвшлийн эсрэг зүйл. Энэ залхуу гэдэг зүйлийг бид буруу л гэж хардаг болохоос мөн чанарыг нь таньдаггүй.

Фундаментал сургуулийн суралцагч бид нар аливаа юмс үзэгдлийн шинж чанарыг биш мөн чанарыг ухаж таних үндсэн зарчим баримталдаг билээ.

Залхуу бол буруу биш. Залхуу бол харин бидний далд ухамсарт байгаа мөн чанарын шинж чанар юм.

Амьтан мөн чанараа ухаж ойлгохын тулд амьтадыг авч үзье. Амьтад амьд гарах, үр төлөө үлдээх гэсэн үндсэн хоёр мөн чанар дээр суурилж байдаг гэж бодъё. Тэгвэл энэ бол амьтадын мөн чанар юмаа гэж тодорхойлоё.

Тэгвэл бидэнд энэ мөн чанар байна уу? Байна!

Амьд гарахын тулд бид хамгийн хямд, хялбар аргыг эрэлхийлэхээр програмчлагдсан. Залхуурал бол тэрний илрэл. Үнэхээр аминд тулсан шаардлагагүй байхад ойлгомжгүй үйлдэл хийгээд л энергиэ бараад сууж байдаг амьтан гэж байх уу.

Арслан барс дайраад орж ирэхэд амь насаа хамгаалж, амьд үлдэх хүчтэй зөн бидэнд суусан байдаг. Тухайн үедээ хэрэгтэй байсан учраас бид энд өнөөдөр сууж байгаа. Гэхдээ өнөөдөр бидэнрүү арслан барс дайраад байгаа юм алга. Энэ бидэнд нэг үе хэрэгтэй байсан мөн чанар одоо янз бүрийн залхуурал, айдас, амин хувиа хичээлт, өөрийгөө бусадтай харьцуулах үзэл, хариуцлагаас зугатах хандлага, бусдыг чичлэх зан, ахиуг нь өөртөө хусах сэдэл гэх мэт үй түмэн бохир заваан зан чанар болон илэрч гарч байна.

Залуу гэр бүл салалт Америкт бараг 50 хувь хүрсэн гэж байгаа. Яагаад.

Өнөөх л амьтан мөн чанартай холбоотой. Үр төлөө үлдээх гэдэг бол амьтадын, тэр тусмаа хүн амьтаны мөн чанар. Эсрэг хүйстнээ хараад шохоорхоно гэдэг бол амьтан далд ухамсартай ихэвчлэн холбоотой.

Олон гэр бүл анхны харц (хоёр амьтан бие биенээ харсан л харц - тэрнээс нэг хараад итгэл үнэмшил, зан төлөвийг тодорхойлох боломжгүй), дурлал, шохоорхол дээр үндэслэсэн сэтгэл хөдлөл, цаашдаа ичсэн хүн хүн ална гэдэг аксиомд захирагдаж суусан байдаг. Гэтэл эцсийн эцэст бид амьтан биш хүн л учраас, үзэл бодол, итгэл үнэмшил, хэв маяг, сонирхол зорилгын ялгаа гарснаас болж салдаг. Амьтад байсан бол салахгүй тэр чигтээ явах л байх.

Дашрамд хэлэхэд Ромео Жулиетта хоёр хэрэв тэр орой амь алдалгүй цаашид үргэлжилэн амьдарсан бол бараг 50 хувийн магадлалтай сэтгэл ханамжгүй салах байж. Ичсэн хүн хүн ална гэдгийн учир нь хэрэв хоёр талын эцэг эх дургүйцэх маягтай байвал дурлалын хүч хэд дахин нэмэгддэг гэж судлагаа гарсан байдаг. Энэ бол амьтан мөн чанарууд яваад байнаа л гэдгийг харуулж байгаа хэрэг.

Тэгэхээр бид амьдралын ханиа сонгохдоо амьтан мөн чанартаа удирдуулж, догдолж, яарч, бодлогогүй шийдвэр гаргах биш харин хүн мөн чанар дээрээ суурилж шийдвэр гаргавал гэр бүл салалт яаж багасах вэ гэдэг нь ойлгомжтой харагдана.

Шохоорхол, дурлалыг (амьтан мөн чанар, үр удам үлдээх, хавьтах зөн) Хайр, итгэлцэл, хүндлэлээс салгаж ялгах ухааныг 14-тэй, 15-тай залуу үед суулгачихад л хангалттай. Боловсролын систем, дунд сургууль ийм зүйлд л зориулж оршдог. Тэрнээс логарифм заах, математикийн олимпиадад медал авах бол 178 дугаар асуудал юм. Тооны олимпиадад түрүүлсэн хэрнээ буруу хань сонгоод хүүхэд өнчрүүлсэн хичнээн хүн байдаг юм. Амьтан мөн чанартаа дийлдэгдэхэд тэр математикч тоочин байх, харвардад магистр хамгаалсан ямар ч нэмэр болохгүй.

Хүн философич байж л амьтан мөн чанараа, хүн мөн чанараараа дарангуйлж, дийлж чадна.

Би ажилд авахдаа горилогчдоор эссэ бичүүлдэг. Маш олон хүн хань ижилтэй болоод үр хүүхдээ үлдээсэн/үлдээх маань миний амьдралын хамгийн том амжилт гэж бичдэг. Арслан ч, сармагчин ч, бүх л амьтан тэгдэг. Би амьд үлдэх, үр удмаа үлдээх хүнийг оруулаад бүх амьтанд байдаг мөн чанарыг туйлын ихээр хүндэтгэж үзэж, ойлгож, хүлээн зөвшөөрч байна. Харин хүн болохынхоо хувьд юугаар ялгарах гэж байна даа?

Би хэн бэ? асуултынхаа хариултыг цөхрөлтгүй хайж, хүний хүн мөн чанарыг илрүүлж, өөрийн амьтан мөн чанараа дарж авах их ажилд шамдаж байгаа нийт философичиддоо амжилт хүсье.

Сонирхлын Зөрчил: Conflict of Interest

Хэдэн жилийн өмнө миний бие Монголбанкны Мөнгөний бодлогын зөвлөлийн гишүүн байв.

Мөнгөний бодлогын зөвлөл бол улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдалтай уялдуулж эдийн засгийн суурь хүүг өөрчлөх шийдвэр гаргадаг хурал юм. Шийдвэр гаргах ч гэж дээ, шийдвэрийг нь Монголбанкны ерөнхийлөгч гаргаад, харин энэ хурлаас зөвлөмж л гардаг юм.

Гэвч тун удалгүй намайг банкинд ажилд орсон гэсэн шалтгаанаар мөнгөний бодлогын зөвлөлийн гишүүн байхыг болиулсан билээ.

Энд би Монголчууд бидний, чөлөөт зах зээлийн маш олон ойлголтыг яаж буруу ойлгож, буруу тайлбарлаж байдгийн зөвхөн нэг жишээг Сонирхлын зөрчилөөр авч яръя.

Чөлөөт зах зээл 800 гаруй жил хөгжсөн. Ер нь бол хүн үүссэн цагаас л зах зээл гэдэг юм үүссэн боловч (социализмаас бусад үед худалдаа наймаа чөлөөтэй байсныг сануулах юун) 800 орчим жилийн өмнө Италид орчин үеийн банкны систем хөгжиж эхэлсэнээр орчин үеийн чөлөөт зах зээлийн үндэс тавигдсан гэж ярьж болох юм.

Энэ урт удаан хугацаанд олон улс орон, олон систем нуран унаж байсан боловч чөлөөт зах зээлийн тогтолцоо харин тасралтгүй хөгжиж, нэг улс орны алдаанаас бэхжиж нөгөө улс оронд очихдоо улам боловсронгуй болсоор байлаа.

Энэ дунд зах зээлийн Эдийн засгийн бөгөөд Философийн мөн чанарууд нь тун гүн гүнзгий бэхжсэн билээ. (Аливаа юмс үзэгдэл эдийн засгийн ба философийн гэсэн хоёр мөн чанараар бүрэн тайлбарлагдана гэж би өмнө нь бичсэнийг олж уншаарай)

Харин чөлөөт зах зээлийн талаар ердөө 1990 оноос эхлэн ойлголт авч байгаа бидний хувьд эдгээр эдийн засгийн болон философийн мөн чанарыг нь ойлголгүйгээр дур мэдэн тайлбарлах нь элбэг. Тэдний нэг бол Сонирхлын зөрчил билээ.

Эхлээд сонсоход (сонирхлын зөрчил гэж юу вэ гэдгийг үнэн хэрэгтээ хаанаас ч уншаагүй, гэхдээ л мэдээж юм шиг санагдах хүний хувьд) эргэлзээгүйгээр банкны захирал хүн, Монголбанкны мөнгөний бодлогын зөвлөлийн гишүүн хийж таарахгүй - асар том сонирхлын зөрчилтэй сонсогдоно.

Энэ нь 2 шалтгаантай.

1. Мөнгөний бодлогын ажил үүргийг сайтар ойлгоогүй учраас.

2. Профессионал гэдэг ойлголт манайд 1990 оноос хойш устаж үгүй болсон учраас.

1-р асуудлын хувьд - энэ бол энгийн логикийн асуудал юм. Эдийн засгийн суурь хүү нь цаашлаад Хадгаламж, Зээлийн хүүнд нөлөөлж, улмаар эдийн засгийн нийт өсөлт бууралтад эерэг сөрөг нөлөө үзүүлж байдаг энгийн зүй тогтолтой. Тэгвэл энэ эдийн засгийн суурь хүүг тогтоох зөвлөлд хадгаламж, зээлийн институтын төлөөлөл суухгүй өөр хэн сууж таарах вэ.

Жишээ нь Америкийн төв банк 12 салбар төв банкаас бүрддэг. Эдгээрийн хамгийн том нь болох Нью Йоркийн төв банкны удирдах зөвлөлийн гишүүдийн дийлэнхийг арилжааны банкны удирдлагууд бүрдүүлдэг. Өөр хэн бүрдүүлэх ёстой юм бэ? Эмч нар, инженерүүд үү? Энэ төв банкнаас гарч байгаа шийдвэр харилцагчидад нь яг яаж нөлөөлөхийг хамгийн сайн мэдэх хүмүүс л бүрдүүлж таарахгүй юу.

Энгийн жишээ авъя. Барилгын яам дэргэдээ Монгол улсын барилгын салбарыг хөгжүүлэх зөвлөл байгуулжээ. Гишүүд нь хэн байх вэ? Сонирхлын зөрчилгүй байх үүднээс Баахан банкирууд, багш нар, барилгатай холбоогүй хүмүүс байх уу? Эсвэл барилгын компанийн захирлууд байх уу?

Энэ бүгдийг уншсан ч гэсэн л бидний дотор нэг "хар" яваад байна аа даа. Энэний учир их энгийн. Бид 1990 оноос хойш профессионал хүн байдаг гэдэгт итгэхээ больсон - бүх хүнийг хувьдаа юу хусч байгаа бол гэж хардах болсонтой холбоотой.

2-р асуудлын хувьд - энэ Америкчууд яагаад төрийн төв банкныхаа удирдах зөвлөлийн гишүүдийн дийлэнх олонхоор хувийн арилжааны банкны хүмүүсийг тавьчихав аа?

Учир нь их энгийн. Чөлөөт зах зээлийг бэхжүүлдэг, авч явдаг, хайрлан хамгаалдаг хүч нь төр байдаггүй. Харин энэ зах зээлийн эрэг шураг болсон профессионалууд байдаг юм. (мэргэжилтэн гэж ойлголтоос өргөн ойлголт юм)

Монголд нягтлан бодогчоор төгссөн, олон жил ажилласан хүн өөрийгөө нягтлан бодогч мэргэжилтэй, мэргэжилтэн гэж боддог.

Тэгвэл профессионал нягтлан бодогч бол зөвхөн мэргэжлийн мэдлэг, туршлагатай байгаад зогсохгүй МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙТЭЙ хүн юм. Тэр мэргэжлээ хайрладаг. Нийгмийн өмнө өөрийнхөө нэр төрөөр хариуцлага хүлээж чаддаг хүнийг профессионал гэж хэлээд байгаа юм.

Бараг тэртээ дээр сүйрч мөхсөн үлэг гүрвэлийн тухай бичсэн юм шиг уншигдаж байгаа биз. Үнэн. Манай нийгэм ингэтлээ ухамсарын доройтолд орчихоод байгаа юм. Гэхдээ ийм профессионалууд Монголд цөөхөн ч гэсэн байгааг баттай хэлье.

Америкт бүх мэргэжлийн холбоод байдаг. Энэ холбоо нь тухайн мэргэжлийнхээ ёс зүйг авч явдаг. Хэрэв холбооны хэн нэг гишүүн ёс зүй зөрчвөл тэр гишүүний өмнө бүх үүд хаалга хаагддаг. Манайд харин ямар ч холбоо байхгүй, ёс зүйн зөрчил гаргасан хүн хожоод, баяжаад явахаас зах зээлээс арчигддаггүй. Ийм газар зөв яваа хүн буруу харагдаж, буруу яваа хүн зөв харагддаг нь жам.

Тухайн мэргэжлийн хүрээлэлдээ өндөр байр суурь эзэлсэн, өндөр ёс суртахуунтай, нийгмийн өмнө чухал үүрэг гүйцэтгэдэг, ард түмний сайн сайхны төлөө алд биеэ зориулдаг профессионалууд улс орныг авч явдаг болохоос улс төрчид улс орныг авч явж, хөгжүүлж байсан түүх дэлхийд байдаггүй билээ.