Бид хэзээ болих вэ

Сая ТВ-ээр нэгэн хөтлөгч залуу, ихэд сэтгэл хөдлөлтэйгээр "Монголчууд бид хэзээ нэг нэгнийгээ төмрөөр дайрч алахаа болих юм бэ" хэмээн сүржигнэж энэ бүхний буруутан нь хурд хэтрүүлсэн жолооч мөн гэж тунхаглав. Үүний дагуу би энэ бичлэгийг бичиж байна. Монголчууд бид хэзээ асуудлыг дандаа буруу өнцгөөс нь харж сүржигнэхээ болих юм бэ. Дээхнэ шиг санагдаж байна. ТВ үзжээ суутал Шөнийн хоёр цагт "Очиж бүгдийг бусниулж бузар бизнесмэнүүдийг илчлэгч" ТВ-ийн нэгэн нэвтрүүлгийнхэнд дуудлага иржээ. Их Монгол хэмээх ресторан баранд - асуудал гарчээ. Нэлээн согтуу залуу Их Монголын хамгаалагч нар миний цамцыг урж, эрх чөлөөнд халдлаа гэж мэдэгдэнэ. Харин хамгаалагч нь 12 цаг болж хаах болсон, хаах шаардлага тавихад гараагүй. Ингээд 2 цаг болохоор нь түлхэж гаргах явцдаа цамцыг нь урчихсан юм байх. Цагдаа ирээд хоорондоо зохиц гээд явжээ. Харин ТВ-ийн хөтлөгч залуу тунхаглана - "Ресторан ажиллуулдаг муусайн баячууд, ард түмнийг дээрэлхэхээ хэзээ болих юм бэ - гэхчилэн". Одоо 50 гарсан хүн Социализм, Ардчилал - Төвлөрсөн, Чөлөөт эдийн засгаа хольж хутгаад ярьж байвал бас ойлгохсон. Харин 20 гаруй насны залуус ойд төөрсөн сармагчин мэт ийнхүү - дээрээс нь олон нийтийн индэр дээрээс бурангуйгаар тунхаглах нь аймшигтай бөгөөд харуусалтай. Монголчууд бид хэзээ асуудлыг зөв өнцгөөс нь харж сурах юм бэ? Жолооч нар бол сайн мэднэ дээ. Орой бүрэнхий бууж эхлэх үед гэрлүүгээ харьж явахдаа байнга сэтгэл түгшээстэй. Хэзээ нэг согтуу этгээд, эсвэл жоохон хүүхэд замын хажууд харагдах орчин хааж тавьсан машины цаанаас гэнэт үсрээд гараад ирэх вэ??? Энэ ТВ-ээр нүүр царайг нь, машины дугаартай нь гаргаад байгаа хүүхэд дайрсан гэх этгээдийн бичлэг бас гарч байнаа. Хүүхэд нэг машины урдуур гүйгээд гараад иртэл нөгөө машин нь ирж дайраад мөргөчихөж. Бичлэгээс тэгэж харагдаж байна. Машины эзэн согтуу байсан гэх боловч цагдаа тэгэж хэлсэнгүй. "Гишгэсээр байгаад л очоод мөргөчихлөө, би хүн дайраад алчихсан надад хэцүү байна, наад камераа холдуулаач дээ" гэж нэгэн залуу гуйна. Миний ээж машин жолоодож яваад хүн дайрчих вий гэж би байнга санаа зовдог. Даатгалын секторт ажилладаг учраас өдөр тутам л тээврийн осол харж байдаг болоод тэгдэг байж ч мэднэ. Миний ээж хэзээ ч согтуугаар жолоо барихгүй, хэзээ ч хурд хэтрүүлэхгүй - гэхдээ Монгол шиг газар бол мань хүн хүн дайрах магадлал их өндөртэй. Хүүхэд минь хаана гүйж яваад машинд мөргүүлэх вэ гэж бас л бид байнга санаа зовно. Дэлхийн хамгийн зөв жолооч, зам гарах талаарх хамгийн өндөр мэдлэгтэй хүүхэд хүртэл хоорондоо "мөргөлдөх" эрсдэл Монголд л бий. Монголчууд бид хэзээ асуудлын голыг нь харж сурах вэ? Зүй нь машин замаар машин, явган хүний замаар явган хүн нь явах ёстой бус уу. Тунэл болон төмөр гүүрэн гарцуудыг бариад машин замаар хүүхэд гардаггүй болгочихоё л доо. Тэр нэвтрүүлэгч залуу тэр дийлддэггүй сэтгэл хөдлөлөө иймэрхүү зүйлс, шинийг нэвтрүүлэхэд гаргаж болохгүй юу.

Бизнесийн зорилго

Олон улсын хөрөнгө оруулалтын сангийн менежерийн өнцгөөс асуудлыг харахад сонин байх юм.

Сангийн хөрөнгийг үр ашигтай байршуулах, үндсэн дүнг алдчихалгүй байхын зэрэгцээ олох ашгийг максимум төвшинд аваачих нь ихээхэн төвөгтэй. Бас хийж байгаа ажлаасаа кайф авч орондоо тайван амардаг байх хэрэгтэй болно.

"Финляндад би жилийн ердөө 5 хувийн ашиг олдог, харин Монголд 20 орчим хувийг олох боломжтой. Гэхдээ би Финляндад эргэж очин дахин дахин хөрөнгө оруулалт хийсээр л байдаг, харин Монголд дахиж хөрөнгө оруулалт хиймээргүй санагддаг." гэж нэг танил маань хэлэв.

Ирээдүй их тодорхойгүй болоод ирэхээр л иймэрхүү мэдрэмж төрж байгаа юм. Хэдэн хувийн татварыг хэзээ яаж төлөх гээд байгаа нь ойлгомжгүй. Гэнэт нэг хууль гаргаад хөрөнгийг чинь булаагаад авч мэднэ. Ажлаа хийж чадахгүй байгаа ажилтныг халахад шүүхээс шийдвэр гаргаад өмнөх албан тушаалд нь эргүүлж авах лүндэн буулгана гэх мэт энэ улс Социалист юм уу, Ардчилсан юм уу - яах гээд байгаа нь ойлгомжгүй олон зүйлс бий.

10 аад жилийн өмнө Монгол улсад олборлогдож буй алтны үлэмж хэсгийн борлуулалт манай дилерийн ширээгээр (trading desk) дамждаг байв. Бид нар нийтдээ 100 гаруй алт олборлогч аж ахуйн нэгжүүдтэй харилцдаг, тэд маань дор бүрнээ хэдэн арваас, хэдэн зуун хүн ажиллуулдаг байсан. Компани бүр улсад олон тэрбум төгрөгний татвар төлдөг байлаа.

Гэтэл гэнэт Монголын бизнесийн ертөнцөд үргэлж тохиолддогчлон гахай модон дотроос, гай Монголын төрөөс - 68 хувийн татвар гээч юм гараад ирэвээ.

Уг түүхийг нь сонирхож үзвэл их гэгээлэг. Анхандаа бол манай 51 хувийн эзэмшилтэй Эрдэнэт үйлдвэр зэсийн үнийн өсөлтөөс ихээхэн ашиг олж эхэлсэн тул - Монгол өөртөө байгаа хөзрийг ашиглан үнийн өсөлтийн татвар гээч юмыг бий болгож авах содон арга сэдсэн. Харин хэлэлцүүлэг дээр гэнэт "Алтнаас бас авъя" гээд ороод ирж.

Харамсалтай нь үр дүнд нь дотоодын алтны сектор нэг л шөнийн дотор "будаа" болсон юм даа.

Ер нь бол улс орон, компани, айл өрх, гадаадын хөрөнгө оруулагч бүх л хүмүүст нэг л зүйл сонин байдаг. Энэ бол "тоглоомын дүрэм" тодорхой байх явдал юм.

Төр нь орж ирчихсэн компаниудад хэнийг ажилд авах, хэнийг халж болохгүй заагаад явж л байдаг.

Санхүүгийн секторт ажиллаж байгаа байгууллагууд шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг зах зээл дээр нэвтрүүлэх бүртээ тусгай зөвшөөрөл авна. Тусгай зөвшөөрөл дотор тусгай зөвшөөрөл. Юу хийж болохгүйг нь л заах ёстой болохоос биш төр ингэж далдаганаж айл гэрийн унтлаганы өрөөний асуудлыг заагаад явж байж болохгүй.

Төр бол зохицуулах үүрэгтэй юм байна, оролцохгүй юм байна аа гэдгийг бид ойлгохгүй бол хоцрох нь. Тэр Монгол хэлний толь бичгээс зохицуулах гэж юу вэ гэдгийг нь тодруулж үзэх нь зөв байх.

Зарим хууль тогтоомжыг уншиж үзэхэд - хэнээс юуг хамгаалах гээд байгаа нь хүртэл ойлгомжгүй болж. Бүүр жишээ нь эзнээс нь хөрөнгийг нь хамгаалчихсан явж байх юм даа.

Fate destroyed

Миний нэг найз байх.

Бид анх 5-р ангидаа танилцсан юм. Хотын төвд Өвөө, Аав, 7-р ангийн эгчтэйгээ амьдардаг сайхан айл байсан боловч бид хоёрыг танилцсанаас хойш ердөө хэдхэн сарын дотор Өвөө, Аав хоёр нь бурхан болсон юм. Ийнхүү 2 балчир хүүхдийг хөдөөнөөс ирсэн хамаатнууд нь харж асрамжлах болов.

Бид хоёр үй зайгүй, цугтаа каратэгийн дугуйландаа явна, цугтаа гадуур "тэнэнэ", цугтаа Их дэлгүүр дээрээс ундааны шил авч архины үйлдвэрүүдэд "тушаана". Өдөртөө 1000 төгрөг олдог байж билээ. 7-р ангийн хүүхдүүдэд бол боломжийн л мөнгө байж. Тэгээд 250 төгрөгөөр нь Хужаагийн нуль гурил амтагдсан (гурил л байсан гэж залбирая) "шоколад" авч хувааж иднэ.

Шил ховордоод ирэхийн цагт бид 40 мянгатын айлуудаар явж шил асуудаг байж билээ. Одоо "шил авна, шил авна" гэж гадаа сонсогдоход нь инээд хүрдэг юм. Бид бараг л анхны шил-авнууд байсан байх даа.

Найз маань бие хаа, царай зүс сайтай, охидууд араас нь их гүйнэ, хотын төвийн цагаан хүү байлаа. Мань эр над шиг амьдралтай хүн хүний охин хүүхдийн амьдралыг авч явж чадахгүй шүү дээ гээд халгаадаггүй байж билээ.

Би бушуухан том болоод мундаг том компани байгуулж муу найзыгаа өөд нь татна даа гэж мөрөөддөгсөн.

10-р ангид ордог жил нөгөө хамаатнууд нь байрыг нь зарж, өөрсдөө хойшоо хашаа авч, манай хоёрт ойр зуурханы хувцас хунараас өөр юм авч өгсөнгүй.

Би ядуу оюутны замналаараа замнаж, найз маань сураг алдрав. Тэгэж тэгэж уулзахад мань эр бас ч гэж гайгүй ойр зуурханы ажил төрөл хийсэн шигээ байлаа. Дахиад жаахан тэсээрэй гэж би найздаа хэлж билээ.

Ингээд дахиад хэдэн жилийн дараа уулзахад найз маань их л гундуу, царай алдчихсан байв. Тэр маань надтай гар барьж чадахгүй халгана. Нүдэнд нь нулимс цийлэгнэж "хөгшин чинь хуруунуудгүй болчихсон ш дээ" гэлээ. Газан бортго бүлээсгэх гэж галд ойрхон барьж байгаад дэлбэлчихжээ. Хоёр гарынх нь хуруунуудаас юм үлдсэнгүй.

5-р ангийн дэгэж дэрвэж явсан жаал хүү, надтай цуг хүнд шилтэй үүргэвч үүрээд явж байсан тэр жаал хүүд ямар ч буруу байгаагүй ээ.

Хүнд ямар ч гэр бүл, ямар ч хувь заяа ногдсон байсан тэгш боломж олгогддог тийм л нийгмийг цогцлоон байгуулах нь бидний зорилго юм шиг.