Дутагдлын шок

Бидэнд хамгаалах ёстой хоёр зүйл бий. Нэг нь Ардчилсан нийгэм, нөгөө нь Чөлөөт зах зээл.

Энэ бол бид. Энэ замыг бид сонгосон.

Би дээхнээс Монгол улсын дорой байдлын буруутанаар дунд шатны албан тушаалтнуудыг тодруулсан. Улс төрчид бишээ, ард түмэн бүүр ч биш. Харин аливаа улс орныг авч явдаг профессионалуудыг (мэргэжилтэн биш шүү) яриад байна.

Ардчилсан нийгмийн үнэт зүйлс, ардчилалын философи гэж байна. Тэрнийгээ дунд сургуульдаа заалгаагүй хүмүүс, их сургуульдаа үзээгүй улсууд яаж Ардчилсан нийгмийг хамгаалах юм бэ.

Чөлөөт зах зээлийн онол гэж байна, түүний тоглоомын дүрэм гэж байна. Тэрнийгээ дунд сургуульдаа заалгаагүй, их сургуульдаа үзээгүй хүмүүс яаж Чөлөөт өрсөлдөөнт зах зээлийг барьж байгуулах билээ.

Нэг хоолны газар байгуулагдаад тусгай зөвшөөрлөө авах гээд бүтэн 6 сар болохыг нь би харлаа. Энэ ресторанд оруулсан хөрөнгө оруулалт, ажилд авсан хүмүүсийн асуудал юу болох нь тэр вэ. Монгол улсад ресторан байгуулж болохгүй гэсэн хууль байна уу, ажлын байр нэмэгдүүлж болохгүй гэсэн бодлого байна уу. Яахаараа нэг муу ресторан байгуулахад бүтэн 6 сар хүлээдэг юм. Ямар казино байгуулж байгаа биш.

Энэ бол зүгээр л ардчилалын философио огт ойлгохгүй, чөлөөт зах зээлийн дүрмээ мэдэхгүй нэг төрийн албан тушаалтаны л гай. Хувийн үзэл бодлоороо шийддэг, хувийн бодлоороо хуулийг тайлбарладаг ийм байдал хэрээс хэтэрээд энэ улсаас гадаадын хөрөнгө оруулалт үргээд байгаа юм. Тэрнээс биш яг нарийн яривал тэр буруу гаргасан гээд байгаа хуулиас болоогүй юм шүү.

Телевизээр сүр дуулиантай гарч байнаа. Зочид буудалд найзуудаараа өрөө аван орж орой 12 цагаас хойш архидсан гээд. Сэтгүүлч нар нь цагдаа нартайгаа нийлж очоод "дэлбэлчихсэн" нүүр царайг нь түмэнд харуулаад, зочид буудлынх нь нэрийг нь гаргаж сүржин мэдэгдэл хийгээд л.

Энэ улс чинь Хойд Солонгос биш, Хятад ч биш. Монгол бол Ардчилсан чөлөөт зах зээлт орон. Энэ орны үнэт зүйл нь хувь хүний эрх чөлөө юмаа. Би хөдөө гараад архиа ууна уу, гэртээ ууна уу, зочид буудалд өрөө аваад ууна уу - миний хуулиар хамгаалагдсан эрх юмаа.

Сүүлдээ бүүр УИХ-н гишүүн нь Түрээсийг зохицуулах хууль санаачилаад явж байх жишээтэй. Түрээсээ байн байн нэмдэг нөхдүүдийг дарж авах юм гэнэ. Төрийн агентлагийн дарга нь байрны үнийг тодорхойлдог болчихож.

Энэ бүх хийрхэл, солиорол юунаас үүднэ вэ.

Монголчууд түгээмэл Дутагдлын шоконд нэрвэгдээд байгаа тухай олон жилийн өмнө бичсэн санагдана. Ерөөсөө өөртөө итгэлгүй хүмүүсийн армийг манай боловсролын систем бэлтгэж байна. Бусдаас байнга дутуу гэдгээ мэдэрч, түүнтэйгээ эвлэрсэн - жишээ нь хэзээ ч Америк шиг хөгжилтэй болохгүй юм чинь гадаадад гарч л амьдаръя гэсэн гутранги үзэлтэй Элит ангитай улс чинь Монгол шүү дээ.

Мундаг боловсрол дипломтой мөртлөө ард түмнийхээ өмнө хариуцлага хүлээх ухамсар үгүй элит ангитай улс бол Монгол.

Дутагдлын шоктой хүмүүс байнга дутагдлаа мэдэрч байдаг юм. Өөрөөр хэлбэл энэ хүмүүс сэтгэл зүйн эмгэгтэй учраас өөрсдийгөө мэдрэх давагдашгүй хүсэлтэй. Хэрэв жишээ нь ийм хүн төрийн дунд шатанд сууж байвал өөрийнхөө чухлыг мэдрэх хүслээ биелүүлэхийн тулд л чиний бизнес, тусгай зөвшөөрлийг чинь таг гацаачихна. Чи гуйгаад очихоор нөгөө дутагдлын шок нь өчүүхэн ч гэсэн "дэвтэж" байгаа юм.

Тэнэг учраас бишээ, ядуу учраас бүүр ч биш. Ердөө л философигүй, үнэт зүйл үгүй, тоглоомын дүрмийг мэдэхгүй байгаа учраас тэр шүү дээ.

Монголын бүх их дээд сургуульд Эдийн засгийн онол заадаг, философи заадаг. Тэнд юу зааж байна. Онолын ангилал зүй зааж байна. Хэлбэр зааж байна. Агуулга заахгүй байна. Лекцдээд өнгөрч байна, семинардахгүй байна. Ардчилалын философи юу юм бэ - мэдэж байгаа хэдэн уншигч байна? Чөлөөт зах зээлийн амин сүнс нь юу вэ - заалгасан хүн байна уу?

Ардчилалын талаар хөгийн ойлголттой, чөлөөт зах зээл гадарлах ч үгүй бакалавр ня-богоор төгсөөд татварт орлоо. Орлогын 30 хүртэл хувиар торгох тухай заалтыг яаж энэ хүн хэрэгжүүлэх вэ. Шууд л очоод ямар ч луйвар хийгээгүй, ямар ч юм нууж хаагаагүй, ердөө л бүртгэлийн бичилтээ "буруу" хийсэн компанийг "за Орлогын чинь 30 хувиар торгоноо, хууль нь ийм байнаа" л гэнэ. 5хан хувийн ашгийн төлөө хуруу хумсаа хугалж ажилладаг бизнес орлогынхоо 30 хувиар торгуулна гэж байх уу нөхдөө. Энэ бол шууд дампуурал гэсэн үг, энэ бол шууд л тэр байцаагчид авилга өг гэсэн үг шүү дээ. Хуулиараа авилгалыг хуульчилаад заагаад өгчихсөн улс бол Монгол шүү дээ.

Монгол улсад ирээд төрийнх нь тамгатай гэрээ, гэрчилгээтэй газар аваад дээр нь барилга барих гэж байтал нь хураагаад, цуцлаад авчихаж байна. Гадаадын ямар ч хөрөнгө оруулагч Монголд авилга өгөх гэж ирдэггүй юм. Одоо тэр мөнгөтэй хүн л бол луйварчин гэдэг хөгийн ойлголтоосоо салах цаг болсон.

Монгол улсад нүүрс ачих буулгах талбай байгуулахад 2 сая доллар хийгээд зөвшөөрлөө авч чадахгүй гацчихсан хөрөнгө оруулагчтай уулзаж байлаа. Манайх хэд дахин илүү байхад манай хажуу талын талбай ямар ч шаардлага хангаагүй байж ажиллаад байна гээд нүд нь том болчихсон яриад байна билээ. Энэ хүн зовж байж олсон хэдэн төгрөгөө шатаачихлаа. Монголчуудын бүдүүлгийг, Монголын хуулийн ойлгомжгүйг, Монголын хүнд сурталтны увайгүйг дэлхийгээр нэг яриад - битгий тийшээ зүглээрээй - гээд яриад яваад байна.

Бүрдүүлэх материал - гэхээрээ 1, 2, 3 гэж байснаа Бусад гээд аймшигтай том нүх бүх хуулинд байна. Тэрийг нь төрийн дунд албан тушаалтан гуйвуулдаг, мушигдаг - огт бүрдүүлэх боломжгүй юм шаардаад л гадаад ч гэлтгүй дотоодын компаниудыг авилгалын торлуугаа татаад оруулчихаж байна.

Би ердөө нэг нэгхэн л жишээ авч байна. Тоймгүй олон жишээ бичиж чадна.

Философи мэдэхгүй, чөлөөт зах зээлээ ойлгохгүй, дутагдлын шок нь эмгэг болж хувирсан хүн хэлбэр л харна. "Өө, энэ Ганзориг яасан онгироо нөхөр вэ", "Ганзориг ийм хувцас өсчихсөн байна шүү" ийм л юм бодно, тэгэж л дүгнэнэ. Ганзориг юуг бодоод, яаж хэлэв - ерөөсөө хамаагүй.

Эргүү царайлаад чимээгүй сууж байдаг хүн бол "Ёстой сайн даруухан залуу". Философио яриад, бас мэдлэгт нь дусал нэмэр болчих гээд цор цор хийсэн хүн бол "Онгироо баагий". Бидний ухамсар бүүр ингэтлээ доройтож байна.

Монгол улсыг Монгол улсын профессионалууд буюу элит анги нь унагаж байна. Энэ хооронд улс төрчид нь ард түмэн харанхуй учраас бид популизм хийхээс өөр аргагүй байна шүү дээ маягийн юм яриад л, ард түмэн нь агуулгадахгүй - харин хэлбэрдээд л сууж байна.

Асуудал тодорхой байна. Шалтгаан нь ойлгомжтой байна. Бид зам барих тухай биш харин яаж боловсролын системээ орвонгоор нь өөрчлөх талаар л ярьж байх ёстой. Манай хараацайнууд яахав дээ, системтэй боловсрол олж авч амжаагүй, дам сургаар сонссон зүйлсээ багцлаад нэг мэдлэг шиг юм болгочихсон - өөр манайд огт хамаагүй улс орны жишээг баруун солгойгүй ярихдаа гарамгай юм чинь - "боловсрол бол байгалийн шалгарал" маягийн юм яриад явж байгаа юм.

Оксфордыг Монголд хуулахгүй ээ. Яагаад?

Ардчилалын философи, Чөлөөт зах зээлийн дүрэм Англи Америкт 600 жил хөгжөөд - одоо бүүр нүдэнд харагдаж, цаасан дээр бичэгдээгүй соёл болоод нийгэмд нь суучихаад байна.

Яг л 10 жил ажиллачихсан компанийг үргэлжлүүлээд ажиллуулах, цоо шинээр компани байгуулах хоёрын хооронд ямар аймаар ялгаа байдагтай адилхан.  Тэнд төрийн албан тушаалтан Бусад гэдэг заалтыг яаж ашиглахаа мэдэж байна. Яаж ашиглахгүйгээ бас итгэл үнэмшил болтлоо ухамсарлаад байна.

Социализмийн философи, үнэт зүйл - Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тоглоомын дүрэм гэж байсан юм. Харин манай ардчилалынх, манай зах зээлийнх хаа явна вэ. Хаа ч байхгүй учраас л улс төрчид, компанийн захирлууд, хэвлэл мэдээлэл нь агуулга биш зөвхөн хэлбэр 23 жил ярилаа.

Гадаадад багаасаа амьдраагүй л бол тэнд сургууль төгсөөд ирж байгаа хүмүүс ч гэсэн ихэнхдээ Америкийн үнэт зүйлсийг ойлгож чадахгүй (нийгмийн харилцаанд нь орж амжихгүй байна) буцаж ирээд их санасан газар  9 хоноод байна.

Жич: Би энд хавтгайруулж яриагүй нь тодорхой. Тэрийгээ мэдэгдэх гэж өгүүлбэрүүдийнхээ хүчийг сулруулахыг хүссэнгүй.