Арав орчим жилийн өмнө банкинд ажилд ороод би алтны дилер гэдэг албан тушаал дээр газардсан юм. Ер нь банк гэдэг амаргүй газар, бүгдээрээ завгүй, хүн бүр аль нэг ширээн дээр суусан бол ширээн дээр овоорсон ажлыг бүрэн хийж дуусгахыг шаарддаг, тэгэхээс ч өөр аргагүй байдаг. Би мэдэхгүй, би чадахгүй, би сураагүй гэдэг үг банкирын үгийн санд байх ёсгүй. Ер нь банкир ч гэлтгүй бүх л ажил хийж буй хүмүүсийн хувьд ижил болов уу.
Би Үнэт цаасны арилжаа давхар хариуцдаг байсан боловч ерөнхийдөө оны төгсгөлрүү ажлын ачаалал эрс багасав. Ингээд 5 хоног ажлын цагаар компьютер тоглосны эцэст дотроос нэг юм зулгааж, ямар ч гэсэн би энэ байгууллагын хоолыг хороож байгаа учраас ядаж цалингаасаа илүү орлого оруулж байх ёстой гэж бодов. Энэ үед би 21 настай, сард 80 доллартай тэнцэх цалин авдаг байв.
Захирлынхаа өрөөнд орж, "миний хийх ажил дууслаа, би одоо юу хийх вэ" гэж асуув. "Чи харин юу хиймээр байгаа юм бэ?" гэхэд нь "Би бодчихоод таньд хэлье" гэлээ.
2 хоног бодож, интернет ном зохиолоос судлагаа хийсний эцэст захирал дээрээ дахиад орлоо.
"Долоо хоног бүр банкны харилцагч нарт олон улсын санхүүгийн захын талаар анализ судлагаа өгч байя, ингэх юм бол олон харилцагч нарыг татах боломжтой болов уу" гэж хэллээ. Ингэж Монголд анх удаа олон нийтэд хандсан, долоо хоног бүрийн, тогтмол олон улсын зах зээлийн судлагаа төрсөн түүхтэй юм. Эхэн үедээ манай боссууд үнэ ханшийн тодорхой таамаглал дэвшүүлж болохгүй гэж хориглодог, харин би нэгэнт дилер, бичсэн юм нь анализ нэртэй л юм бол заавал ирээдүйд үнэ хэд болохыг таамаглаж бичдэг байх ёстой гэж зөрөн ямар нэгэн байдлаар ил, далд утгаар өөрийнхөө ханшийн таамаглалын шингээж бичдэг байлаа.
Тэр үед манай банк Монголын алт олборлогч аж ахуйн нэгжүүдийн ердөө 10 орчим хувьтай харилцаж арилжаа хийдэг байв. Бид нийтдээ Монголын томоохон 200 аж ахуйн нэгжүүдэд судлагаагаа тогтмол тарааж олон харилцагч татах тал дээр мэрийж ажилласан. Ингээд 3 жилийн дотор бид Монгол улсад эргэлдэж буй нийт алтны 70 хувийг хянаж, арилжаа хийдэг болсон юм.
Эхлээд мөнгө, дараа нь ажил гэдэг философи манай залуусын 99 хувьд нь бий. Энэ бол өөрийгөө сүйтгэж байгаа хэрэг. self-destruction.
Зүй нь эхлээд ажил дараа нь мөнгө философиор ажиллах ёстой. Би хэдийгээр банкиндаа хэдэн тэрбумаар нь ашиг (орлого биш) хийж өгч байсан боловч түүндээ бонус авсан нь үгүй. Банкныхаа дундаж, түүнээс доогуур төвшинд цалинждаг байлаа. Гэхдээ би хэзээ ч өгсөн мөнгөнд нь тааруулан ажиллаж, үлгэн салган, авах ч хэцүү, байх ч хэцүү юм захирлууддаа бэлдэж өгдөггүй байсан. Эцсийн эцэст чиний гаргасан хичээл зүтгэл чинь хэзээ нэгэн цагт заавал шагнагдах болно гэдэгт би одоо бат итгэлтэй болсон. Гэтэл залуучууд дандаа байгууллагадаа юу ч хийгээгүй, ямар ч хувь нэмэр оруулаагүй байж мөнгө нэхэж, удирдлагаа муулдаг. Ийм хүмүүсийг ямар хувь заяа хүлээж байгааг би маш тодорхой, алган дээрээ тавьсан мэт харагдаж байна. Би амлая, чи хэрэв хичээл зүтгэл гаргаж, хариу нэхэлгүй- бусдын төлөө мэрийж ажиллавал чи заавал шагнагдах болно.
---------------------
Алив мэдлэгийг би маш өндөр, эртний грек хийцийн баганатай зүйрлүүлэн төсөөлөх дуртай. Мэдлэг бүр нэг багана, гэхдээ дэлхийн бүх мэдлэг тэр маш олон багана дээр тогтож буй дээврээр холбогддог.
Алив мэдлэгийг эзэмдэхийн нууц нь тэдгээр багануудаас аль нэгнийх нь орой дээр гарах явдал болой. Ингэж чадсан цагт чи дээвэрт хүрнэ. Нэгэнт дээвэрт хүрсэн бол чи аль ч мэдлэгийн баганад хэдхэн алхаад л (энэ удаад чи авирах хэрэггүй) хүрдэг.
Тэгэхээр хүн болох багаасаа аль нэг мэдлэгийн баганыг барьж аван тасралтгүй зүтгэсээр оройд нь, улмаар дээвэр дээр гарах хэрэгтэй.
Алив хүн дээш авирахад өөрийнхөө жинг даах хэрэгтэй болдог. Гэтэл өөрийнхөө жинг ийнхүү даан авирахад насны хязгаар гэж байна. Хэрэв чи аль нэг баганын дунд хэсэгт залхуураад зогсож байгаа бол чи хэзээ ч түүний оройд гарч чадахгүй. Яагаад гэвэл чи хожимдож ухаарсан ч гэсэн чиний гар биеэ цаашид өргөж дийлэхээ больсон байна. Үүнийг насны доройтол гэнэ.
Би мэдлэг хуримтлуулахад физиологийн боломжтой насыг 20-27 гэж хардаг. 27-оос цаашаа маш гүнзгий ухамсарлал, аймшигтай хатуу итгэл үнэмшилгүй бол баганын орой, цаашлаад дээврийг мөрөөдөөд ч хэрэггүй болдог талтай.
Тухайн мэргэжлээрээ 20-30 жил ажилласан боловч мэргэжлээ бүрэн таньж мэдээгүй хүмүүс маш олон байдаг. Мэдээж амьдралд буруутан хайхад захаасаа авахуулаад олдоно. Харамч өөдгүй дарга, тэнэг мангар төр баригчид гээд. Яг үнэндээ энэ сонин гэж үү.
Би ня-бо мэргэжлээр төгссөн. Би 3-р курстээ энэ бол миний хүсэл эрмэлзэл биш байжээ гэдгийг мэдсэн. Гэхдээ би нэгэнт мөнгөө, 4 жилээ зарцуулаад дипломон дээрээ нөхөр Ганзориг нягтлан бодогч мэргэжилтэй гэж бичүүлэх учраас - нягтлан бодох бүртгэлийг хаанаас нь ч харсан бүрэн төгс мэддэг байх ёстой юм байна гэсэн тийм ч нарийн төвөгтэй биш, аягүй энгийн шийдвэрийг гаргасан. Сонирхолтой нь би өнөөдрийг хүртэл ня-бо мэдлэгээ маш олон зүйлст үр ашигтай хөшүүрэг болгон хэрэглэж байна.
Мэдлэг илүүддэггүй. Гэхдээ үлгэн салган, мэдсэн ч юм шиг мэдээгүй ч юм шиг мэдлэгтэй байж болохгүй. Аль нэг мэдлэгийн багана дээр гарсан цагт өөр бусад бүх мэдлэгийг хоромын дотор олж болно.
Monday, August 22, 2011
Thursday, August 11, 2011
Model trading
Өнгөрсөн үеийн мэдээллийг ашиглан ирээдүйг таамаглана гэдэг бол бэрх ажил.
Энэ блогийн хаа нэгтээ яагаад тийм хэцүү байдаг талаар бичсэн шиг санагдаж байна.
Ирээдүй бол маш олон хувьсагчтай өнөөдрийн тэгшитгэл гэдэгтэй ямар ч математикч санал нийлэх биз. Тэгвэл тэр тэгшитгэлийг бодож болмоор юм шиг хэнд ч санагдана. Харамсалтай нь хувьсагчуудын тоо, нарийн төвөгтэй шинж чанарыг ярихаа болилоо гэхэд тэд секундыг хэд хуваасны дайнд хувьсан өөрчлөгдөж байх тул ерөөсөө л энэ тэгшитгэлийг бодох боломжгүй юм. Тэр нь өөрөө хувьсагчийн натур юм.
Гэхдээ л хүмүүсийг юу зогсоох билээ дээ.
Еврогийн ханш маргааш гэхэд хэд болох вэ гэдгийг өнөөдөр мэдчихвэл мөнгө хийж болох л юм.
Model trading буюу загварчлалын дагуу ханшийн хөдөлгөөнийг таамаглаж арилжаа хийдэг хөрөнгө оруулалтын сангууд сүүлийн 20 жилд эрчээ аваад буй. Эдгээрийг толгой эргэхгүйн үүднээс арилжааны сангууд гэж нэрлэе. Яагаад гэвэл эд урт хугацаанд хөрөнгө оруулалт хийдэггүй талтай.
Эхний сангууд зөвхөн авах зарах дохио өгдөг байсан бол одоо бүүр автомат дилерийн горимоор шууд биржүүд, банкуудын арилжааны платформуудтай холбогдон өөрөө шийдвэрээ гарган, өөрөө авч зарах үйлдлээ хийдэг болж ирж байгаа юм.
Эдгээр сангууд дотор нэлээн томорч хэдэн тэрбум доллар удирддаг сангууд ч бий. Гэхдээ эд нарын бодитой удирдаж буй мөнгөний хэмжээ төдийлэн чухал биш, найзууд өөрсдийгөө маш ихээр хөшүүрэгдэж чадах учраас ердөө хэдэн сая доллартай байхад л болно.
Санхүүгийн зах дээр арбитраж гэж юм байх. Энэ нь ерөнхийдөө бол нэг зах дээрээс 100-р авсан хувьцаа, бонд, валют, метал юу л байна, нөгөө зах дээр хэдэн секундын дотор эргүүлэн 101-р зарах асуудал. Бүх том сангууд, банкуудад арбитраж трэйдерүүд байдаг. Жаахан ухаж үзвэл арбитражын энэ технологийг өөр олон зүйлсд ашиглаж болохыг мэднэ.
Жишээ нь LTCM эрсдлийг удирдах сан (hedge fund) 1993 онд байгуулагдан - Нобелийн шагналт 2, эдийн засагч болон математикч - дээрээс нь Бондын арилжааны хаан агуу Жон Мериветер нарын 3 партнертай мөрөөдлийн баг гарган үзсэн. Ингэхдээ эд нар өр төлбөрийн макро арбитраж гэж нэрлэгдсэн (чи юу ч зохиогоод юу ч гэж нэрлэж болно - санхүүгийн зах дээр бүтээгдэхүүн, шинэ стратеги өдөр бүр гардаг - энүүгээрээ бүтээгдэхүүн гаргадаггүй хуульч нараас ялгаатай юм болов уу) стратегийн дагуу модел сан байдлаар ажилласан юм. Үндсэн зарчим нь макро төвшинд математик загварчлал ашиглан бодож үзэхэд хөгжиж буй орнуудын бондууд хөгжсөн орнуудын бондтой харьцуулахад үнэ нь харьцангуй маш бага байв.
Ингээд энэ сан нэг талд хөгжиж буй орны бондыг худалдан авахдаа нөгөө талд нь хөгжсөн орны бондыг зарж байв.
Философи сайн ойлгодоггүй математикч, эсвэл санхүү мэдэхгүй эдийн засагчийн хувьд энэ бол эрсдэлгүй арбитраж мөн. Төмс 100-аар аваад 105-аар зарах биш харин хямд Лууванг 100-аар аваад үнэтэй төмсийг 105-аар зарж болж байна. Өөр юм шиг боловч үнэндээ энэ хоёр адилхан л хүнсэнд хэрэглэгддэг учраас лууван 103 болж, харин төмс хэзээ нэгэн цагт 103 бас болж л таарна. Энэ бол арбитраж юм.
Ингээд 1997 оны Азийн хямрал болж, 1998 онд Орос бондын төлбөрөө цуцлахад LTCM манай улсын нэг жилийн ДНБ-тэй тэнцэх хэмжээний алдагдал хүлээн хаалгаа барьсан. Сонирхолтой нь тэр онд математич ба эдийн засагч партнерууд нь Нобелийн шагнал авсан байдаг юм.
Манай Санхүү эрхэлсэн захирлуудын клубын нэгэн гишүүн Герман улсад арилжааны модел зохиох багт орон хэдэн жил ажиллаж байгаад ирсэн хүн байдаг. Саяхан клубын ээлжит уулзалтын үеэр мань хүн өөрийн хийсэн таамаглалын моделоо бидэнд танилцуулж бид шөнө болтол мэтгэлцэж билээ. Түүний зохиолцсон модел сүүлдээ бүүр Америкийн төв банкны ерөнхийлөгчийн хэлэх үгнээс гарах нөлөөллийг хүртэл (Бас л нэг хувьсагч) оруулдаг болсон гэж байгаа.
Статистикаас харвал улаан машин хамгийн цөөхөн удаа осолд орсон байна. Тэгвэл улаан машин авч унах хэрэгтэй юу. Эсвэл 7 өнгийн машинаас аль нэг машин нь хамгийн цөөхөн осолдсон байж л таарна, энэ удаа тэр нь улаан байж таарав уу.
Математикийн ухаан ердөө сүүлийн хэдэн зуун жил хөгжсөн. Түүний зарим арга технологи нь маш боломжийн. Үр дүн гаргалаа гэхэд тэрийг зөв орчуулан ойлгох тал дээр харин хүмүүс хэр байдаг вэ. Хэрэглээний математик өнгөрсөн үеийг зөв дүгнэх, ирээдүйг таамаглах гэсэн үндсэн хоёр ажлыг хийдэг юм бол гарч байгаа үр дүнгүүдийг зөв унших тал дээр хүний хүчин мөхөсдөнө. Энэ тал дээр би Стефен Хоукингтой санал нийлэхгүй байгаа юм. Мань хүн философи физикийн ухааны өмнө сөхрөв гэсэн. Харин би Философи үгүйгээр үр дүнг зөв уншиж үл чадна гэж байна. Математик болон физик шинж чанарыг судладаг бол философи харин мөн чанарыг судладаг.
Микро төвшинд Ертөнцийн фундаментал хэсгүүдийг бүрэн таньж (яг юу вэ гэдгийг нь одоо болтол мэдэхгүй, биетэй зүйл эсвэл зүгээр л долгион аль нь болохыг мэдэхгүй), тэдний захирагддаг физикийн хуулийн талаар ямар ч ойлголтгүй байж түүнийг Макро төвшинд урьдчилан таана гэдэг нь жоохон боломжгүй талдаа. 2010 онд бичсэн номондоо нэрт физикч Стефен Хоукинг хуулиуд бидний өдөр тутмын амьдралд боломжийн хэрэгжиж байгаа бол түүн дээр үндэслээд цааш амьдрах хэрэгтэй гэсэн санаа хэлсэн. Нэг талаас зөв. Нөгөө талаас Ньютоны хуулиуд ба Эйнштэйний хүчээр аваачиж тэнцүүлсэн харьцангуй онол нь яг үнэндээ - Нар манддаг, нар жаргадаг тухай асуудал байх боломж хэр их вэ. Хүмүүс нарыг мандуулж жаргуулаад 100,000 орчим жил амьдарцгаагаад элдэв асуудалгүй сайхан л байсан биз дээ. Одоо хүртэл хөөрхий хүн төрлөхтөний хэл ярианд нь нар жаргаж, мандаад хэлний бэрхшээл үүсч, ямар сайндаа "бид хоорондоо ойлголцохоо болилоо" дээрээ тулахав дээ.
Энэ блогийн хаа нэгтээ яагаад тийм хэцүү байдаг талаар бичсэн шиг санагдаж байна.
Ирээдүй бол маш олон хувьсагчтай өнөөдрийн тэгшитгэл гэдэгтэй ямар ч математикч санал нийлэх биз. Тэгвэл тэр тэгшитгэлийг бодож болмоор юм шиг хэнд ч санагдана. Харамсалтай нь хувьсагчуудын тоо, нарийн төвөгтэй шинж чанарыг ярихаа болилоо гэхэд тэд секундыг хэд хуваасны дайнд хувьсан өөрчлөгдөж байх тул ерөөсөө л энэ тэгшитгэлийг бодох боломжгүй юм. Тэр нь өөрөө хувьсагчийн натур юм.
Гэхдээ л хүмүүсийг юу зогсоох билээ дээ.
Еврогийн ханш маргааш гэхэд хэд болох вэ гэдгийг өнөөдөр мэдчихвэл мөнгө хийж болох л юм.
Model trading буюу загварчлалын дагуу ханшийн хөдөлгөөнийг таамаглаж арилжаа хийдэг хөрөнгө оруулалтын сангууд сүүлийн 20 жилд эрчээ аваад буй. Эдгээрийг толгой эргэхгүйн үүднээс арилжааны сангууд гэж нэрлэе. Яагаад гэвэл эд урт хугацаанд хөрөнгө оруулалт хийдэггүй талтай.
Эхний сангууд зөвхөн авах зарах дохио өгдөг байсан бол одоо бүүр автомат дилерийн горимоор шууд биржүүд, банкуудын арилжааны платформуудтай холбогдон өөрөө шийдвэрээ гарган, өөрөө авч зарах үйлдлээ хийдэг болж ирж байгаа юм.
Эдгээр сангууд дотор нэлээн томорч хэдэн тэрбум доллар удирддаг сангууд ч бий. Гэхдээ эд нарын бодитой удирдаж буй мөнгөний хэмжээ төдийлэн чухал биш, найзууд өөрсдийгөө маш ихээр хөшүүрэгдэж чадах учраас ердөө хэдэн сая доллартай байхад л болно.
Санхүүгийн зах дээр арбитраж гэж юм байх. Энэ нь ерөнхийдөө бол нэг зах дээрээс 100-р авсан хувьцаа, бонд, валют, метал юу л байна, нөгөө зах дээр хэдэн секундын дотор эргүүлэн 101-р зарах асуудал. Бүх том сангууд, банкуудад арбитраж трэйдерүүд байдаг. Жаахан ухаж үзвэл арбитражын энэ технологийг өөр олон зүйлсд ашиглаж болохыг мэднэ.
Жишээ нь LTCM эрсдлийг удирдах сан (hedge fund) 1993 онд байгуулагдан - Нобелийн шагналт 2, эдийн засагч болон математикч - дээрээс нь Бондын арилжааны хаан агуу Жон Мериветер нарын 3 партнертай мөрөөдлийн баг гарган үзсэн. Ингэхдээ эд нар өр төлбөрийн макро арбитраж гэж нэрлэгдсэн (чи юу ч зохиогоод юу ч гэж нэрлэж болно - санхүүгийн зах дээр бүтээгдэхүүн, шинэ стратеги өдөр бүр гардаг - энүүгээрээ бүтээгдэхүүн гаргадаггүй хуульч нараас ялгаатай юм болов уу) стратегийн дагуу модел сан байдлаар ажилласан юм. Үндсэн зарчим нь макро төвшинд математик загварчлал ашиглан бодож үзэхэд хөгжиж буй орнуудын бондууд хөгжсөн орнуудын бондтой харьцуулахад үнэ нь харьцангуй маш бага байв.
Ингээд энэ сан нэг талд хөгжиж буй орны бондыг худалдан авахдаа нөгөө талд нь хөгжсөн орны бондыг зарж байв.
Философи сайн ойлгодоггүй математикч, эсвэл санхүү мэдэхгүй эдийн засагчийн хувьд энэ бол эрсдэлгүй арбитраж мөн. Төмс 100-аар аваад 105-аар зарах биш харин хямд Лууванг 100-аар аваад үнэтэй төмсийг 105-аар зарж болж байна. Өөр юм шиг боловч үнэндээ энэ хоёр адилхан л хүнсэнд хэрэглэгддэг учраас лууван 103 болж, харин төмс хэзээ нэгэн цагт 103 бас болж л таарна. Энэ бол арбитраж юм.
Ингээд 1997 оны Азийн хямрал болж, 1998 онд Орос бондын төлбөрөө цуцлахад LTCM манай улсын нэг жилийн ДНБ-тэй тэнцэх хэмжээний алдагдал хүлээн хаалгаа барьсан. Сонирхолтой нь тэр онд математич ба эдийн засагч партнерууд нь Нобелийн шагнал авсан байдаг юм.
Манай Санхүү эрхэлсэн захирлуудын клубын нэгэн гишүүн Герман улсад арилжааны модел зохиох багт орон хэдэн жил ажиллаж байгаад ирсэн хүн байдаг. Саяхан клубын ээлжит уулзалтын үеэр мань хүн өөрийн хийсэн таамаглалын моделоо бидэнд танилцуулж бид шөнө болтол мэтгэлцэж билээ. Түүний зохиолцсон модел сүүлдээ бүүр Америкийн төв банкны ерөнхийлөгчийн хэлэх үгнээс гарах нөлөөллийг хүртэл (Бас л нэг хувьсагч) оруулдаг болсон гэж байгаа.
Статистикаас харвал улаан машин хамгийн цөөхөн удаа осолд орсон байна. Тэгвэл улаан машин авч унах хэрэгтэй юу. Эсвэл 7 өнгийн машинаас аль нэг машин нь хамгийн цөөхөн осолдсон байж л таарна, энэ удаа тэр нь улаан байж таарав уу.
Математикийн ухаан ердөө сүүлийн хэдэн зуун жил хөгжсөн. Түүний зарим арга технологи нь маш боломжийн. Үр дүн гаргалаа гэхэд тэрийг зөв орчуулан ойлгох тал дээр харин хүмүүс хэр байдаг вэ. Хэрэглээний математик өнгөрсөн үеийг зөв дүгнэх, ирээдүйг таамаглах гэсэн үндсэн хоёр ажлыг хийдэг юм бол гарч байгаа үр дүнгүүдийг зөв унших тал дээр хүний хүчин мөхөсдөнө. Энэ тал дээр би Стефен Хоукингтой санал нийлэхгүй байгаа юм. Мань хүн философи физикийн ухааны өмнө сөхрөв гэсэн. Харин би Философи үгүйгээр үр дүнг зөв уншиж үл чадна гэж байна. Математик болон физик шинж чанарыг судладаг бол философи харин мөн чанарыг судладаг.
Микро төвшинд Ертөнцийн фундаментал хэсгүүдийг бүрэн таньж (яг юу вэ гэдгийг нь одоо болтол мэдэхгүй, биетэй зүйл эсвэл зүгээр л долгион аль нь болохыг мэдэхгүй), тэдний захирагддаг физикийн хуулийн талаар ямар ч ойлголтгүй байж түүнийг Макро төвшинд урьдчилан таана гэдэг нь жоохон боломжгүй талдаа. 2010 онд бичсэн номондоо нэрт физикч Стефен Хоукинг хуулиуд бидний өдөр тутмын амьдралд боломжийн хэрэгжиж байгаа бол түүн дээр үндэслээд цааш амьдрах хэрэгтэй гэсэн санаа хэлсэн. Нэг талаас зөв. Нөгөө талаас Ньютоны хуулиуд ба Эйнштэйний хүчээр аваачиж тэнцүүлсэн харьцангуй онол нь яг үнэндээ - Нар манддаг, нар жаргадаг тухай асуудал байх боломж хэр их вэ. Хүмүүс нарыг мандуулж жаргуулаад 100,000 орчим жил амьдарцгаагаад элдэв асуудалгүй сайхан л байсан биз дээ. Одоо хүртэл хөөрхий хүн төрлөхтөний хэл ярианд нь нар жаргаж, мандаад хэлний бэрхшээл үүсч, ямар сайндаа "бид хоорондоо ойлголцохоо болилоо" дээрээ тулахав дээ.
Saturday, August 6, 2011
World design
Ертөнцийн дизайн
Хүн төрлөхтөнг нэг загас гэж үзье. Загасны өнцгөөс харвал бид өөрсдийн орчинг харж, мэдэрч, хэмжиж чадаж байна. Бидэнд хугацаа, орон зай гэсэн үндсэн хоёр хэмжээс байна. Энэ хоёр хэмжээсээр бид ертөнцийг хэмжиж чаддаг. Нэгэнт ертөнц хэмжигдэж болж байгаа тул түүнд хязгаар гэж байж таарах гээд байна.
Ингээд ертөнцийн эхлэл ба төгсгөл (хугацаа), түүний зах хязгаар (орон зай) гэсэн үндсэн хоёр ойлголт гарч ирж байна. Хэрэв ертөнцөд эхлэл гэж байсан юм бол түүнээс өмнө юу байсан бэ. Ертөнцийн зах хязгаараас цааш юу байх вэ гэсэн парадокс чанартай асуултууд гарч ирнэ.
Нэгэнт хүн төрлөхтөнг загас гэж үзсэн тул, ертөнцийг усаар дүүрсэн дэлхий гэж төсөөлье. Дэлхийн хаа нэгтээ байгаа загасны хувьд хэмжээ хязгаар ба эхлэл төгсгөлийг натурал гэж төсөөлөх юм. Үнэн хэрэгтээ бидний жишээгээр авч байгаа усан дэлхийн хувьд загас альч чиглэлд аялсан ямар нэг хязгаарт тулалгүй анх гарсан цэгтээ эргэж ирээд байх юм.
Тэгэхээр ертөнцөд орон зайн хувьд хязгаар гэж байхгүй, цаг хугацааны хувьд эхлэл ба төгсгөл үгүй - ертөнц бол усан дэлхийтэй ижил хаалтай цикл юм. Үгүй бол физикийн хуулиудын хувьд парадокс үүсэх болно.
Хүн төрлөхтөнг нэг загас гэж үзье. Загасны өнцгөөс харвал бид өөрсдийн орчинг харж, мэдэрч, хэмжиж чадаж байна. Бидэнд хугацаа, орон зай гэсэн үндсэн хоёр хэмжээс байна. Энэ хоёр хэмжээсээр бид ертөнцийг хэмжиж чаддаг. Нэгэнт ертөнц хэмжигдэж болж байгаа тул түүнд хязгаар гэж байж таарах гээд байна.
Ингээд ертөнцийн эхлэл ба төгсгөл (хугацаа), түүний зах хязгаар (орон зай) гэсэн үндсэн хоёр ойлголт гарч ирж байна. Хэрэв ертөнцөд эхлэл гэж байсан юм бол түүнээс өмнө юу байсан бэ. Ертөнцийн зах хязгаараас цааш юу байх вэ гэсэн парадокс чанартай асуултууд гарч ирнэ.
Нэгэнт хүн төрлөхтөнг загас гэж үзсэн тул, ертөнцийг усаар дүүрсэн дэлхий гэж төсөөлье. Дэлхийн хаа нэгтээ байгаа загасны хувьд хэмжээ хязгаар ба эхлэл төгсгөлийг натурал гэж төсөөлөх юм. Үнэн хэрэгтээ бидний жишээгээр авч байгаа усан дэлхийн хувьд загас альч чиглэлд аялсан ямар нэг хязгаарт тулалгүй анх гарсан цэгтээ эргэж ирээд байх юм.
Тэгэхээр ертөнцөд орон зайн хувьд хязгаар гэж байхгүй, цаг хугацааны хувьд эхлэл ба төгсгөл үгүй - ертөнц бол усан дэлхийтэй ижил хаалтай цикл юм. Үгүй бол физикийн хуулиудын хувьд парадокс үүсэх болно.
Subscribe to:
Posts (Atom)