Forex-р наадах нь ба дилерийн ажил

Сүүлийн жилүүдэд манай иргэд санхүүгийн захыг ихээр сонирхож оролцох хүсэлтэй болжээ.

Интернет технологийн дэвшил нь улс орнуудын санхүүгийн зах зээлийг бүрэн интегралчилсан болохыг бид хамгийн сүүлчийн олон улсын эдийн засгийн хямралаас тодорхой харсан.

Олон улсын санхүүгийн зах нь чөлөөт зах зээлийн тогтолцоотой улс орон бүрийг хамран орших бөгөөд дотроо Валютын, Мөнгөний, Хөрөнгийн, Таваарын гэсэн үндсэн 4 захыг агуулж байдаг. Эдгээрээс эхний нийтлэлээр олон улсын валютын захыг авч үзье.

Foreign Exchange Market буюу дилерүүдийн товчилж заншсанаар Forex зах зээл нь хамгийн их эргэлттэй олон улсын санхүүгийн зах зээл юм. Нэг өдөрт энэ зах дээр 3.2 триллион доллартай тэнцэх хэмжээний арилжаа хийгддэг. Мэдээж зах гэхээр нэг зүйлийг нөгөө зүйлээр арилжих газар билээ. Харин энэ зах дээр нэг орны мөнгөн тэмдэгт болох валютыг нөгөө орны валютаар арилжих хэлцэл хийгддэг. Өөрөөр хэлбэл арилжаа гэдэг нь нэг валютыг нөгөө валютаар арилжихад тохиож буй процедурыг бүхэлд нь хэлж байгаа бол түүний эцсийн үр дүнг тохиролцож байгаа хэсгийг нь хэлцэл гэж нэрлэх нь байна. Хэлцэл заавал баримтжах шаардлагатай бөгөөд хэлцэл арилжаанд оролцогч талууд, арилжиж буй валютууд, тэдгээрийн ISO код /үндэстэн бүрийн валютуудад олон улсын стандартын байгууллагаас гурван үсэг бүхий код оноож уг кодоор төлөөлүүлэн тэмдэглэдэг; MNT - төгрөг/, хэмжээ, ханш, төлбөр тооцоог гүйцэтгэх огноо, валютыг хүлээн авах дансдыг зааж өгдөг.

Их 5 буюу хамгийн их эргэлттэй таван валют нь олон улсын валютын захын дийлэнх хэсгийг бүрдүүлнэ. Үүнд: USD, EUR, JPY, GBP, CHF арилжаанд эзлэх хэмжээгээрээ жагсана. Энд мэдээж бид нэгж валютаар нь харуулсан болохоос арилжаа бүрд заавал 2 валют орно гэдгийг өмнө дурьдсан билээ. Хамгийн их эргэлттэй валютын хос нь EURUSD юм.

Аливаа валютын хосын өмнө бичигдсэн нэгж валют нь хойно бичигдсэн хэдийн хэмжээний валюттай тэнцэж байгааг харуулна. Тухайлбал EURUSD = 1.2760, гэсэн ханш харагдвал 1 евро нь 1.2760 доллартай тэнцэнэ гэж ойлгох нь байна. Доллар ба төгрөгийн хувьд бид мэргэжлийн хэллэгээр ярихдаа Доллартөгрөгийн ханш гэж хэлэх бөгөөд USDMNT гэж тэмдэглэнэ. Тухайлбал USDMNT = 1145.00. Харин EURUSD-ийг евродоллар гэж нэрлэнэ.

Олон улсын валютын зах 1973 оноос эхлэн жинхэнэ утгаараа хөгжиж эхэлсэн. Америкийн Брэттон Вүүдс хотод болсон хурлаар олон улсын томоохон валютууд үндсэндээ хөвөгч системд шилжсэн гэж хэлж болно. Америк өөрийн долларт бүрэн дүүрэн баталгаа гаргаж чадахаа больсон нь валютын ханшийг засгийн газрууд биш харин зах зээл өөрөө тогтоох боломжийг нээж өгсөн юм. Ингээд валютын хосуудын ханш чөлөөтэй хөдөлж эхэлсэн нь олон улсын эдийн засагт цоо шинэ үзэгдлийг бий болгосон юм. Зөвхөн валютын ханшийн огцом хөдлөгөөнөөс болж улс орны хэмжээнд хямрал болж байсан тохиолдол цөөнгүй. Бид тухайлбал 1993 оны Английн хар лхагва гариг, 1997 оны Азийн хямрал зэрэгт валютын захын огцом савлагаа өөрийн үүргээ гүйцэтгэсэн болохыг мэдэж болно.

Мэдээллийн технологийн хөгжил нь электрон биржүүд, электрон ханш, арилжааны системүүдийг хурдацтай хөгжүүлж бий болгосон нь олон улсын валютын зах дээрх брокерийн үүрэг оролцоог багасгасан. Сүүлийж хэдхэн жилийн дотор брокер гэдэг ойлголт энэ зах дээрээс үндсэндээ арчигдсан гэж хэлж болно. Одоо бол олон улсын валютын зах дээрх хамгийн том оролцогчид нь үндэстэн дамнасан арилжааны банкууд юм. Үүний дараа үндэстэн дамнасан корпорациуд, хөрөнгө оруулалтын компаниуд, төв банкууд гэх мэтчилэн хөврөнө. Олон улсын валютын захын нийт арилжааны эргэлтийн 10 орчим хувь Германы Deutsche банкаар дамждаг гэсэн баримтыг гаргасан байдаг.

Хоёр томоохон банк өөр хоорондоо Reuters dealing эсвэл EBS системийг ашиглан өөр хоорондоо арилжаа хийдэг. Ийнхүү хийхэд банкийг төлөөлж хэлцэл хийж буй этгээдийг дилер хэмээн нэрлэнэ. Яг үнэн хэрэгтээ хоёр төрлийн дилер байдаг ба эдгээр нь: дилер ба трэйдэр нар юм. Трэйдэр нь банкийг төлөөлж олгогдсон эрх мэдлийн хүрээнд ашиг олох зорилгоор олон улсын зах дээр арилжаа хийдэг бол дилер нь банкийг төлөөлж түүний харилцагч нартай арилжаа хийх тогтолцоо байдаг. Тэгэхээр трэйдэрийн эрх мэдэл, хариуцлагын хэмжээ дилертэй харьцуулахад өндөр юм.

Олон улсын зах зээл дээр сүүлийн жилүүдэд интернет арилжааны системүүд түгээмэл дэлгэрсэн. Энэ нь аливаа валютын хосын авах ба зарах ханшийн зөрүүг мэдэгдэхүйц багасгасан нь зах зээлийн талаар мэдлэггүй, сонирхогч оролцогч нарыг зах дээр ихээр орж ирэх нөхцлийн бүрдүүлсэн. Нэгэнт валютын ханш хөдөлдөг ба энэхүү хөдөлгөөнтэй холбоотойгоор ашиг алдагдалын асуудал яригдаж эхэлсэн тул хувь хүмүүс, сонирхогчид олон улсын зах дээр ашиг олох зорилгодоо хөтлөгдөн ихээр оролцож эхэлсэн. Эдгээр мэргэжлийн бус оролцогч нар нь үндсэндээ азандаа найдан арилжаанд оролцож байгаа юм. Учир нь өмнө дурьдсан мега хэмжээтэй оролцогч нарын авч байгаа мэдээ мэдээлэл, шийдвэр гаргах нөөц бололцоо зэргийг гэртээ лаптоп дээрээсээ интернэтэд холбогдож мэдээлэл аваад арилжаа хийж буй хүнтэй харьцуулах боломжгүй. Яагаад энийг сануулж байгаа гэхээр олон улсын валютын зах дээр "хэн нэгэн нь инээж байхад үргэлж хэн нэгэн нь уйлж байдаг". Өөрөөр хэлбэл нэг нь олж байхад нөгөө нь алдаж байдаг зах зээл юм. Эцсийн дүндээ зах зээлийг зарим талаар хянаж чаддаг мега банкуудтай гэрээсээ өрсөх бол харьцангуй утгагүй зүйл. Мэргэжлийн дилер нь зөвхөн мэргэжлийн мэдлэг төдийгүй мэргэжлийн ёс суртахуун, сахилга батыг өөртөө төлөвшүүлсэн байдаг. Дэлхийн хаана ч дилер бэлтгэдэг сургууль байхгүй. Дилер хүн нь ихэвчилэн санхүүгийн суурь мэргэжилтэй хүн байх бөгөөд банкинд дилерээр ажилласнаар дилер болох зам тавигддаг.

Нэг гэрэлтэй зүйл бий. Казинод ороод мөнгөө алдахад тэндээс хүн юу ч сурдаггүй бол олон улсын валютын зах дээр арилжаа хийгээд мөнгөө алдахад хүн маш их зүйл сурч хоцордог. Мэдээж хэдэн доллар алдаад юу сурав гэдэг нь бас сонирхолтой асуудал байх болно. Ямартай ч мөнгө олох хэрэгслүүр бол биш юм.

Магадлалын онол ёсоор бол дэлхийн 7 орчим тэрбум хүн дотор ханшийн талаар дэвшүүлсэн таамаглал бүхэн нь биелдэг азтай хүн нэгээс илүү байх юм. Бас бодсон бүхэн нь зөрдөг хамгийн азгүй хүн ч байгаа. Хэрвээ өөрийгөө 50/50 хувьтай дундаж хүн гэж бодож байгаа бол олон улсын захад оролцоод үзэхэд гэмгүй гэхдээ энэ хэзээ ч таны мөнгө олох хэрэгслүүр байж чадахгүй гэдгийг санах хэрэгтэй. Хэрвээ жинхэнэ утгаар нь энэ зах дээрээс мөнгө олъё гэж бодвол мэргэжлийн дилер болох хэрэгтэй. Тэгэхийн тулд арилжааны банкинд дилерийн албан тушаалд очих хэрэгтэй. Тэнд та гэртээ авч чаддаггүй зарим мэдээллийг авах болно. Интернэт дээр тавигдаж байгаа мэдээллийн ихээхэн хэсэг нь худал, үлдсэн хэсэг нь хугацаа нь хоцрогдсон байдаг. Ингэж хэлж байгаа нь интернетээр валютын арилжаанд оролцоод мөнгө олох нь боломжгүй зүйл гэсэн санаа биш харин туйлын магадлал багатай зүйл юм гэдгийг сануулж байгаа юм.

Энэ бүхний туйл нь ханшийг эхлээд зөв таамаглаж сурах дараа нь хөдөлгөж сурах тухай асуудал. Дэлхийд олон улсын зах дээрх валютын ханшийг хөдөлгөж чадахуйц цуутай цөөхөн хэдэн дилер байна. Гэхдээ ханшийг өөртөө ашигтайгаар хөдлөгөхийг олон улсын санхүүгийн зах зээлийн холбоо болон ихэнх улсууд хууль тогтоомжоороо хориглосон байдаг.

Ханш таамаглах тухайд гэвэл ханшийг үндсэндээ 3 зүйл дээр үндэслэн таамаглана.
1. Суурь шинжилгээ - энэ нь эдийн засгийн макро үзүүлэлтүүд дээр суурилан тухайн валютын хосын хувьд харгалзах улсуудын эдийн засгийг харьцуулах, дотоодын эдийн засгийн асуудал, олон улсын эдийн засгийн асуудлын төвшинд эрэлт нийлүүлэлтийн суурь, урт хугацааны хүчин зүйл талаас нь судлах судлагаа юм. Энэ судлагаанд улс төрийн болон геополитикийн хүчин зүйлийг мөн судлаж үздэг. Суурь шинжилгээ ашиглан богино хугацаанд арилжаа хийх нь бараг л боломжгүй зүйл. Учир нь суурь шинжилгээ урт хугацаанд илүү бодитой байдаг туршлага байна.
2. Техник шинжилгээ - энэ нь ханшийн хөдөлгөөний өмнөх үеийн тоон цуваанд үндэслэн тодорхой зүй тогтол гаргаж, түүнийг моделчилон цэвэр математик загварууд, тоон цувааны онолууд, магадлалын онол дээр суурилан хийх шинжилгээ. Хамгийн хүндрэлтэй нь зүй тогтол удаан үргэлжилэлгүй цаг тутам өөрчлөгдөж байдагт оршдог. Тэгэхээр ханшийг таамагладаг математик моделийн баттай эсэхийг тасралтгүй шалгаж байнга шинэчлэх шаардлага гардаг. Математик модел дээр үндэслэн арилжаа хийдэг трэйдерүүдийг модел трэйдер гэж нэрлэдэг. Эдгээр хүмүүс нь ихэвчилэн квант физик эсвэл тооны доктороос дээш зэрэгтэй хүмүүс байдаг.
3. Зөн мэдрэмж, тусгай мэдээлэл - Энэ зах зээлийн ерөнхий психологи, бусад дилерүүд ямар бодолтой байгаа, тэдний сэтгэл зүй ямар байдалд байна зэрэг маш нарийвчилан зүйлсийг дилер өөрийн чадвар дээр үндэслэн мэдрэх тухай асуудал юм. Үүнийг хаана ч хэн ч заах боломжгүй. Зөвхөн өөрөө хийх ёстой. Дилерийг гайхамшигтай дилер болгодог хүчин зүйл бол энэ л юм. 3.2 триллион доллартай зах зээлд оролцогч хэдэн арван сая хүнээс авахуулаад зах зээлийг хөдөлгөгч хэдэн мянган дилерийн сэтгэл зүйг урьдчилан таана гэдэг бол шинжлэх ухааны хувьд боломжгүй зүйл харин мэдрэмжийн хувьд байж болзошгүй зүйл билээ.

Арилжаа хийх нь тоглоом биш, казино бол бүүр ч биш учраас мэргэжлийн дилерийг аливаа мөрийтэй тоглоомд хорхойсох, алдагдалдаа улайрах зэргийг Олон улсын санхүүгийн зах зээлийн холбооны дүрмээр хориглодог. Өмнөх үеийн туршлагаас харахад интернетээр арилжаа хийж буй мэргэжлийн бус хүмүүс нь алдсан алдагдалдаа улайрах эсвэл олсон ашигтаа хэт хөөрснөөс болж маш их алдагдал хүлээдэг.

Predatory marketing

Араатанлаг маркетинг| Хямрал эхэлсэн нь
Яг хэзээ хаанаас энэхүү хямрал эхэлсэн болохыг нарийн тогтоох боломжгүй. Ямартай ч бид 1930-аад оноос хойших дэлхийн хамгийн томоохон санхүүгийн хямралыг үзэж өнгөрүүлж байна. Улбаалсан эдийн засгийн хямрал ямар төвшинд гарч ирэхийг одоохондоо хэн ч тооцоолж чадахгүй байна. Харин дэлхийн томоохон гүрнүүдийн төрийн тэргүүн, санхүүгийн тэргүүд энэ улбаалсан нөлөөг хамгийн бага байлгахын тулд бүхнийг хийнэ гэдгээ амлаад байгаа. Дэлхий даяар үйлдвэрлэгдэж байгаа нийт бүтээгдэхүүний ¼ -ийг дангаараа хэрэглэдэг Америкийн эдийн засаг 1991 оноос 2001 он хүртэл үргэлжилсэн түүхэн дэх хамгийн урт эдийн засгийн өсөлтийнхөө эцэст 2001 оны 3 сараас 11 сар хүртэл түр зуурын уналтанд ороод түүнээс цааш эргээд өсч эхэлсэн. Өөрөөр хэлбэл энэхүү уналт нь маш түр зуурын байсан тул эдийн засагт үзүүлсэн сөрөг нөлөө нь бага. Үүнээс хойш л дэлхийн эдийн засаг, санхүүгийн зах дээр шинэ шинэ рекордууд тогтоогдож эхэлсэн билээ. Эрүүл чийрэг Америкийн эдийн засгийн хажуугаар BRIC-ийн орнууд гэж нэрлэгдэх буюу Бразил, Орос, Энэтхэг ба Хятадын эдийн засгууд маш хурдацтай өсч, хэрэглээний шинэ хил хязгааруудыг нэвтэрч эхэлсэн нь бараа таваарын эрэлтийг ихээр нэмэгдүүлж бараа таваар хийхэд ашиглагддаг түүхий эдийн үнийг урд хожид байгаагүй өндөр төвшинд хүргэсэн юм. Эдийн засгийн нөхцөл байдал маш сайн байсантай холбогдож Америкт санхүүгийн үйлчилгээний бизнесээс хүлээх эрсдлийн төвшин түүхэн доод хэмжээндээ хүрсэн. Өөрөөр хэлбэл банкнаас зээл олгосон 100 хүний 99-ээс дээш хувь нь эргэн ирж зээлээ төлж байв. Нөгөө талаас олон улсын эдийн засагт мөнгөн хөрөнгийн хуримтлал ихээр хуримтлагдаж банкууд сул чөлөөтэй эх үүсвэр ихтэй болов. Нэгэнт Америкийн банкууд яриангүй дэлхийд тэргүүлэгч тул олон улсын зах дээрээс ч өртөг багатай эх үүсвэр олох боломж улам өргөн болсон. Энэ нь жижиглэнгийн банкны /иргэдийн банк/ зах зээл дэх өрсөлдөөнийг маш ширүүн болгосноос гадна, банкны эрсдлийн хяналтын тогтолцоог сулруулсан. Америкийн орон нутгийн шинжтэй банкууд моргэжийн буюу урт хугацаат орон сууцны зээл олгохдоо “араатанлаг” /predatory/ хэмээн томъёологдсон аргаар бүтээгдэхүүнээ борлуулж эхэлсэн. Монголд иргэн моргэжийн зээл авахаар банкинд очиж түмэн материал бүрдүүлж өгдөг бол Америкт банк иргэн дээр очиж зээл өгдөг тогтолцоо тогтжээ. Ялангуяа 2005 оноо эхлэн зээлийн чадвар муутай иргэдэд хүртэл өргөнөөр зээл олгож эхэлсэн байна. Харин яг эдгээр зээлээ эргэн төлөх магадлал багатай иргэд 2006 оны сүүлчээс эхлэн зээлээ эргүүлэн төлөхөө больсон.
Хөшүүрэг хийгээд орон нутгийн чанартай асуудал хэрхэн дэлхийнх болж өссөн нь
Америкийн орон нутгийн жижгэвтэр банкны хувьд нөөц хязгаарлагдмал тул олж ирсэн эх үүсвэр нь түргэн хугацаанд шавхагдана. Гэтэл банкны удирдлагын хувьд “боломжит” зах зээл их харагдаж байсан тул томоохон хөрөнгө оруулалтын банкуудад хандсан байна. Америкийн томоохон хөрөнгө оруулалтын банкууд хариуд нь санхүүгийн инженерчилэлийн сүүлийн үеийн арга хэрэгсэлүүдийг цогц байдлаар санал болгожээ. Хэдийгээр арга хэрэгслүүд нь MBS, CDO, ABS, SIV зэрэг олон төрлөөр зохион байгуулагдах боловч үндсэндээ энэ нь арилжааны банк өөрийн зээлдэгчдээс авах моргэжийн зээлийн авлага буюу олгосон зээлээ барьцаалж үнэт цаас гарган хөрөнгө оруулалтын банкуудад борлуулах явдал юм. Хөрөнгө оруулалтын банк эргээд хэд хэдэн арилжааны банкнаас авсан моргэжийн зээлийн багцаар баталгаажсан үнэт цаасаа багцлан олон улсын банкуудад борлуулж эхэлсэн. Доорх цикл яг хэдэн удаа давтагдаад байгаа талаар хэн ч нарийн тооцоолж чадахгүй байгаа нь том асуудлыг бий болгож байгаа юм.


Одоогийн байдлаар зээлжих зэрэглэл муутай Америкийн фермэрийн зээлээ төлж чадаагүйгээс үүсээд буй хохирлын хэмжээ нийтдээ 635 тэрбум доллар. Банкны бизнес бол бусдаас хөрөнгийг төвлөрүүлэн хөрөнгө шаардлагатай байгаа хэсэгт зээлдүүлэх явдал юм. Ингэхдээ олон улсын жишгээр нийт бусдаас татан төвлөрүүлж буй хөрөнгийн хэмжээ нь өөрийнх нь хөрөнгийн хэмжээнээс дээд тал нь 10 дахин их байна гэсэн ерөнхий шалгуур тавигддаг. Үүнийг санхүүгийн хөшүүрэг гэж нэрлэх ба энэ нь таны эрхэлж буй бизнесийн нийт эргэлтийн ямар хэсгийг нь таны өөрийн хөрөнгө, ямар хэсгийг нь бусдаас зээлж авсан хөрөнгө эзэлж байгааг харуулдаг билээ. Зурагт харуулсан цикл хэдий чинээ олон давтагдах тусам арилжааны банкуудын үйл ажиллагаа томрох боловч нийт олгосон зээлийн хэмжээнд ногдох өөрийн хөрөнгийн хэмжээ буурах болох нь харагдаж байна.
Энд бүх нөхцөл байдлыг дурдвал ном болох боловч дурьдалгүй өнгөрч болохгүй бас нэг асуудал бол дэлхийн хамгийн том Зээлийн зэрэглэл тогтоодог агентлагууд болох S&P, Moody’s, Fitch Rating нарын үйл ажиллагаа юм. Хэдийгээр зээлийн багцын чанар үнэн хэрэгтээ төдийлөн сайн биш байсан боловч тэрхүү багцаар баталгаажсан үнэт цаасны зэрэглэлүүд нь маш өндөр байсан нь олон улсын зах дээр түргэн, бага хүүтэйгээр борлогдох нөхцөлийг бий болгосон. Энэ нь эдгээр агентлагуудаас тогтоодог зэрэглэл хэр найдвартай байдаг вэ гэсэн асуултыг зүй ёсоор тавихад хүргэж байгаа юм.

Уналтаас хэрхэн гарах вэ| Эдийн засгийн өгссөн ба унасан спирал
Дэлхий даяар хүлээгээд байгаа алдагдлын хэмжээ маш том мэт сонсогдовч нийт санхүүгийн секторын активтай харьцуулахад харьцангуй бага тоо. Америкийн иргэдээс хадгаламж татах эрх бүхий санхүүгийн байгууллагууд дээр төвлөрсөн нийт хадгаламжийн хэмжээ 13.3 триллион доллар. Дахиад нэлээн хэдэн триллион доллар тэтгэвэрийн сан, хөрөнгө оруулалтын сан, эрсдлээс хамгаалах сангуудад хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр байршсан байдаг. Банкууд нэгэнт 100 орчим мянган ажлын байрыг үгүй хийгээд байгаа боловч энэ нь 2 жилийн өмнөхөн Америк нэг сард 440 мянган ажлын байр шинээр бий болгож байсантай харьцуулахад бага тоо.
Одоо үүсээд байгаа хамгийн гол асуудал нь итгэлцэлийн асуудал юм. Санхүүгийн секторт итгэх итгэлийг аль болох түргэн хугацаанд сэргээх нь хямрал даамжирч эдийн засгийн бусад секторуудад илүү гүн гүнзгий орохоос сэргийлнэ.Эдийн засгийн унасан спирал нэгэнт үүсээд байна. Эдийн засгийн унасан спиралыг тайлбарлахаас өмнө эдийн засгийн өссөн спиралыг товч тайлбарлая. Эдийн засаг өсч эхлэхтэй зэрэгцэн эрэлт нэмэгдэх бөгөөд компаниуд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлнэ, борлуулалт сайн байх тул ажилчидын тоо, цалин хөлсөө нэмж эхэлнэ. Энэ нь эргээд шинэ шинэ худалдан авагчдийг бий болгож борлуулалтын хэмжээ улам нэмэгдэнэ. Улс орны тэргүүн, компаний удирдлагаас авахуулаад жирийн иргэн хүртэл бүх хүн амын ирээдүйдээ итгэх итгэл нэмэгдэж эхэлнэ. Тодорхой төвшинд хүрсэний дараа эдийн засагт, ирээдүйдээ итгэх итгэл дээд цэгтээ хүрэх ба энэ нь алдаа гаргах үндсэн шалтгаан болж эхэлнэ. Тухайлбал түүхий эдийн үнийг байж боломгүй төвшинд хүртэл хөөрөгдсөнөөс бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан авах боломжгүй төвшинд аваачина, эсвэл бизнест учирч болзошгүй эрсдэлүүдийг тооцох мэдрэмжээ алдана, мөн энгийн иргэдийг өөрийн төлж чадах хэмжээнээс илүү их зээлийг зоригтой авах сэтгэлзүйн нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Ийнхүү эрсдэлтэй алхамууд хийж эхлэх нь эргээд эдийн засгийн өссөн спирал дуусч унасан спирал эхлэх дохио болно. Аль нэг салбарт томоохон алдаа гарснаас тухайн салбарын бизнесүүд алдагдал хүлээж эхэлнэ, ажилчдаа халж, цалин хөлсөө бууруулна. Хэрэглэгчдийн худалдан авах чадвар мэдэгдэхүйц буурснаас борлуулалт дахиад буурна. Банкууд зээл олгох үнэлэмжээ өндөрсгөж, хүүгийн төвшинг нэмэх нь бизнесүүдийн зардал, үйл ажиллагаанд хувь нэмрээ оруулна. Эргээд иргэд, компаниуд санхүүгийн секторт итгэхээ больж эхэлнэ. Энэ үед төр засгийн зүгээс хөрөнгө оруулалт хийх замаар уруудаж яваа эдийн засагт итгэлцэлийн очийг хаях арга зам байна. Одоо олон улсын томоохон улс гүрнүүдийн хийж буй үйлдэл бол төр засгийн оролцоотойгоор итгэлцэлийг сэргээж, шинэ итгэлийг зах зээлд төрүүлэхийн төлөө хийж буй алхамууд юм. Ялангуяа санхүүгийн сектор улс орны амин сүнс нь болж байдаг тул банк санхүүгийн байгууллагуудад засгийн зүгээс урт хугацаат зээл олгох, тэдгээрийн давуу эрхийн хувьцааг худалдан авах арга замыг хэрэгжүүлж байна. Энэ бүхэн нь хүмүүст шинэ итгэлийг бэлэглэж шинэ эдийн засгийн өссөн спиралийг эхлүүлэх цаг мөчийг бид хүлээн суух үлдлээ.
Монгол орны эдийн засаг санхүүгийн секторт ямар нөлөө үзүүлэх вэ
Олон улсын санхүүгийн зах зээлд болж буй энэхүү үйл явдал та бидний сайн мэдэх зарим орнууд тухайлбал Казахстаны банкны секторт том цохилт өгсөн. Учир нь Казахын банкууд Гадаадын банкуудаас ихээхэн хэмжээний богино хугацаат зээл авсан боловч зээлийн үлэмж хэсэг нь 10-15 жилийн хугацаатай орон сууцны моргэжийн зээлийн багцад зориулагдсан байв. Өнгөрсөн оны дунд үеэс эхлэн хүнд байдалд орсон гадаадын банкууд өмнө олгосон байсан 5 хүртэл жилийн хугацаатай зээлээ сунгахаас татгалзаж буцаан төлүүлэхээр шаардах үед Казахын банкууд мөн хүнд байдалд орж төр засгаасаа тусламж эрэхэд хүрсэн байна. Монголын хувьд Казахаас ялгаатай нь урт хугацаат моргэжийн зээлийн багц нийт зээлийн багцийн багахан хэсэг буюу 7,8 хувийг эзэлж байхад Казахад 2008 оны эхээр нийт зээлийн багцийн 30 гаруй хувийг эзэлж байсан байна. Мөн Монголын банкуудын олон улсын санхүүгийн захаас татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн хэмжээг нийт банкны секторын активтай харьцуулахад үлэмж бага юм. Тэгэхээр олон улсын санхүүгийн хямралаас манай зах зээлд тэр даруйд нь шууд үзүүлэх нөлөө харьцангуй бага гэж үзэж болно. Мэдээж олон улсын санхүүгийн зах дээрх хямрал даамжирч нийт дэлхийн эдийн засгийн хамарч эхэлбэл зарим үйлдвэрлэлд өргөн хэрэглэгддэг түүхий эд, тухайлбал зэсийн үнэ унах эрсдэл гарч ирэхээс гадна Монгол оронд орж ирэхээр хүлээгдэж байсан гадаадын хөрөнгө оруулалтууд зогсох, шинээр нэмж хөрөнгө оруулалт орж ирэхээ болих гэх мэт сөрөг үзэгдлүүд гарч магадгүй болоод байна.

Tesla and the energy we don't know

Tesla was not only a scientist born 150 years ago, but also the person invented wireless transmission, radio, showed it possible that we can transmit electric energy without wires. Interestingly Tesla also believed that it was only a matter of time the mankind start harvesting the energy throughout the universe.
Maybe he was telling about the dark energy, the energy we are yet to know. True or not, it was claimed and agreed that 96% of our universe is made of dark energy and dark matter, the scientific discovery that has been made while we were studying and searching for the evidence of blackhole. The remaining 4% is us and what we can feel and sense, the stars and galaxies. More than 80% out of 96% is made of dark energy making it the single largest ingredient in the universe. A mysterious form of energy we can not even imagine.

Oil price of 136 pbl, hungry stomachs of 2.3 billion people, who were not on the radar screens of global economy, trade and geopolitics... A record price of everything... This new era began from early 90's is as mysterious as dark energy for a small kid to a seasoned economist. No one knows what will happen next. Not a single cashflow projection turns out to be true. We are talking billions, who are leveraging www and globalization to learn things in clicks not in years. Is it overwhelming number or priceless knowledge in lieu of new social networking thanks to www or both? We don't want to know. What we can imagine are depletion, depletion and depletion. Everything will be depleted. Most of our energy sources are too. We have achieved too little in exploiting renewable energies in the past. Don't fascinated by fancy marketing ads, in reality more than 90% of our energy comes from oil, gas and coal.

If we don't find an alternate source for energy, soon we will be going back to caves lacking the electricity to start our laptops. Can we make it quickly and get the dark energy to play on our side before its too late? If it is distant enough, I am lucky enough to cease to exist before we deplete our energy sources and make further breakthroughs in genetic manipulation and stem cell research...

Stem cell research and genetic engineering, the future for our next generation

Conquering the space and time or space time has been a dream for human kind for very long time. But now it seems like we are reaching the frontiers of new start, the conquest of space and travel to find the dark matter and dark energy and maybe, who knows, get the answer for the question WHO ARE WE?. We have achieved a lot during past years and what we really needed was a time to make it happen. Some people even speculated that our technologies are developed up to its highest potential. Of course this is true when we are still in the process of depleting our 100 years old energy sources, oil and gas, coal and limited amount of renewables. Anyway, this is not the concern for current topic and let us concentrate on "time" we needed to make our dreams come true.

A human life, or even the life of entire civilization is as short as a blink of an eye when it is compared to or brought upto so called space measures. So that, a blink of an eye long civilization obviously can not afford to conquer the greater space. It needs to buy some time to do so.

Stem cells and new level of regeneration
A new advancements in biotechnology called "stem cell research" initiated back from 1960's and suddenly caught attention in late 90's might make this all possible. Stem cell is found in all mammals and characterized by the three basic properties. 1. They are capable of dividing themselves for very long time or infinitely. 2. They are not specialized in their function and 3. They can give rise to specialized cell types. A recent finding has showed that stem cell can be used to treat many different previously incurable diseases. From Parkinson disease to some forms of cancers and even a mechanical injury to central nerve system can be curable using stem cells. As these cells can grow into any types of cells in human body, we would be able to rehabilitate ourselves fully in a few year ahead.

Genetic manipulation or so called genetic engineering
The Science has advanced so far that now we can manipulate our genes using specific types of viruses. Oops... Sounds spooky... But this is the reality and it seems like we are really succeeding in this.
The humankind has been searching for the potion against aging forever and now they are looking inside their bodies to find the solution. Recent studies have shown that genes could be hiding the answers from us. It is not a secret that specific types of genes regulate aging process and conclusion has been made that these same genes give an "order" to the body to start aging at certain age. Is it because the body has already passed active reproductive period and no longer needed? We don't know.

If we champion the stem cell research and genetic engineering, most probable result is our extended life. I can't say we will live forever, but obviously our life span will be extended for another century making us possible to travel to distant galaxies and universe in search of "the answer".

GZ