Competitiveness

The Global Competitiveness Report - Дэлхийн Эдийн Загсийн Форумаас жил бүр гаргадаг уламжлалтай.

Манай улс ч яахав 133 орноос 117-д нь цохиж явна. Угаасаа анхаарч байгаа ч юм алга. Саяны Монголын Эдийн Засгийн форум дээрх үндсэн 4 сэдвийн нэг "Өрсөлдөх чадвар" дээр нь нөгөө хэдэн малаа яах вэ, ноолуур болгож гаргах уу, махыг нь яах вэ гээд ярьцгааж байгаа юм чинь гайхах зүйл үгүй. Малын өрсөлдөх чадвар биш хүний өрсөлдөх чадвар яриад байгаа юмаа гэдгийг одоо болтол ойлгоогүй л манаргаж явна.

Сонирхож сөхтөл нийтдээ 12 үзүүлэлтээр улс орнуудыг эрэмбэлжээ. Үүнийг өөрийн ойлгосноор тайлбарлая гэж бодлоо.

cost cutting VS innovation (mass scale)

efficiency and productivity + effectiveness


1. Институтүүд:
Төрийн байгууллагуудыг ерөөсөө яриагүй юм шүү. Зах зээлийн өөрийгөө аваад явах чадвартай компаниуд, нэгдлүүд, нөхөрлөлүүд, мэргэжлийн холбоод зэрэг бидний "үзэн яддаг" байгууллагуудыг хэлж байгаа юм. Бид улс орныг төр нуруун дээрээ үүрч явдаг тухай гэнэн төсөөллөөсөө салах цаг болсон. Ийм байгууллагууд хөгжсөнөөр нийгэм зохион байгуулалтанд орж (социалист философиор төр бүх хүнийг өөртөө ажилуулах биш) илүү үр ашигтай, үр бүтээлтэй болно.

2. Дэд бүтэц:
Улаанбаатарын замыг яриад байна. Бөглөрөлд зогссоноор хичнээн тэрбум төгрөгний бензин агаарт хоосон шатаж, хичнээн хүмүүсийн хайран цаг зам дээр өнгөрч байгаа тухай хэлээд байгаа юм. За яахавээ энэ ч нээх сүртэй биш, ер нь бол машин унасан хүн гэдэг чинь "баян гахай", баячууд зовох ёстой гэсэн амь бөхтэй пролетари санаагаа ярих байх л даа.
Тэгвэл харин 2007 онд Эрээн дээр 1 тонн цемент 70-75 мянган төгрөг байхад Замын үүд дээр яагаад 120 мянга гарсаныг асуух хэрэгтэй болно. Ердөө л төмөр замынхаа ачааллыг нэмж амжаагүй байснаас тэр шүү дээ. Тэр үед инфляци 20 гарч, Монголбанк түргэн авсныг та бүгд санаж байгаа байх. Тэгвэл тэр чинь одоо яг давтагдах гэж байна. Америкийн Мянганы сорилын сангаас манай төмөр замын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхэд олон сая доллар төсөвлөөд Due Diligence хийдгийн даваан дээр Оросууд зогсоолгосон. Why?

3. Макро эдийн засгийн тогтвортой байдал:
Энэ манай хувьд нэг их чухал үзүүлэлт биш. Харин сая Грек энэхүү тогтвортой байдлаа хадгалж чадаагүйгээс дампуурах алдсан.

4. Эрүүл мэнд ба суурь боловсрол:
Энэ бол Монгол орны хувьд хамгийн чухал асуудал. Энэ асуудлаа шийдэж чадахгүй удвал сүйрлийн төвшинд хүрч ч магадгүй.

Хүний өрсөлдөх чадвар яриад эхлэхэд хүний эрүүл мэндийг ярина. Богино наслалт гэдэг бол өрсөлдөх чадварыг унагааж буй туйлын муу үзүүлэлт. Хүний нас богиносч байнаа гэдэг чинь нийгэмд туршлагатай хүмүүс цөөн болж байгааг харуулж байна. Хүн гэнэт нас бардаггүй, ихэнх тохиолдолд өвчилж байж нас бардаг. Өвчтэй хүний хөдөлмөрийн бүтээмж муу байх нь хэнд ч ойлгомжтой. Тэгэхээр манайхан дунджаар 60 орчимтойдоо өөд болж байна гэдэг чинь манай орны өрсөлдөх чадварт маш муугаар нөлөөлж байгааг л харуулж байгаа хэрэг. Хахууль авдаг эмч нар, зүрх цоорхой хүүхэд, тархины даралт, уушигны хорт хавдар, хятадын хортой хүнс.......
Инээдтэй нь манай дундаж наслалт уртасч байгаа гэж ирээд л ярьдаг. Энэ бол статистик үзүүлэлт шүү дээ. Богиносоод ирэх эрсдэл байна уу л гэж ярих ёстой болохоос биш 2000 онтой харьцуулахад 2005 онд урт болсон байна билээ гэхчилэн телевизээр ярих нь туйлын утгагүй. Миний харахад богиносох эрсдэл асар их байна. Үгүйдээ л гэхэд дэлхий даяараа дундаж нас 100 болчихсон байхад манайх дөнгөж 70 хүрчихээд л "60 онд дундаж наслалт 55 байсан одоо 70 боллоо. Манай ахмад үеийнхэн, сайд дарга нар хичээж ажиллаа" гэхчилэн нөгөө л социалист тархи угаалтаа хийгээд сууж байвал гайхахгүй.

Суурь боловсрол гээд ярихаар манайхан нөгөө cos, sin, log энэ тэрээ бодоод эхэлдэг. Энэ бол маш буруу. Суурь боловсрол гэдэг ойлголтыг бид цоо шинэ өнцгөөр харах цаг болсон. Эртээд нэг багш телевизээр ярьж байнаа. "Би Боловсролын яамнаас математик заах цагийг багасга гэж хэлсэнийг эсэргүүцэж олон цагаар заасаар ял зэмлэл хүлээж байсан. Гол нь бид шинжлэх ухаанч иргэдийг бэлдэх хэрэгтэй" гэхчилэн. Би бол одоо суурь боловсролын хувьд тэр шинжлэх ухааныг чөтгөр аваг гэж хэлчихмээр байна.
Бидэнд нийгэмд биеэ авч явж чадах, өөрийн гэсэн үнэт зүйлтэй, нийгмийн үнэт зүйлийг хүндэлж ойлгодог, зан харилцааны зөв хэм хэмжүүртэй иргэн хэрэгтэй болохоос биш баахан логрифм хувиргаж бодож чаддаг барилгачид хэрэггүй.

5. Дээд боловсрол ба мэргэшүүлэх сургалт:
Санхүү ба хуулийн мэргэжлээс бусад нь ерөнхийдөө сөнөсөн гэж хэлж болно. Ер нь бол санхүү ба хууль нь өөрөө шинжлэх ухаан ч биш. Хөгийн нийгмийн ухаан шүү дээ.

Бид одоо шинжлэх ухааны асуудлыг яримаар байна. Нанотехнологи ба биотехнологийг засгийн газрын мөрийн хөтөлбөртөө Монголын ирээдүйн тэргүүлэгч салбарууд гэж тодорхойлчихоод жишээ нь биотехнологийг хөгжүүлэх гээд жилдээ 15 сая төгрөг төсөвлөөд харин хэдэн халтар ямаандаа 30 тэрбум төгрөг өгөөд сууж байгаа улсыг одоо юу гэж хэлэх вэ?

Оюу толгойн төсөл явах гээд байгаа нь 10 жилийн өмнөөс мэдэгдээд байхад ТИС-ийн уул уурхайн ангидаа нэг ч төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийгээгүй байвал би л лав огт гайхахгүй. 10 жил гэдэг чинь аймшигтай урт хугацаа шүү дээ. Тэгчихээд Оюу толгойн төсөлд баахан малчидыг инженерээр шахах гээд "манай дүү байгаа юм бодоорой" гээд гадаад захиралд нь шивэгнэж байвал - жам ёсны үзэгдэл.

Оюу толгойн төсөл дээр Монгол орон ямар чухал уул уурхайн орон мөртлөө - Яагаад огт энэ чиглэлийн мэргэжлийн хүмүүс байхгүй байгаа тухай жинхэнэ том шоу болох цаг ойртож байна.

6. Таваарын захын үр ашигтай байдал:
Мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний зах зээлийн асуудал.

7. Хөдөмөрийн захын үр ашигтай байдал:
Ажилдаа тэнцэхгүй хүнийг бизнесийн байгууллага ажлаас нь халчихаар шүүхээс ажилд нь ав гэж шийдвэр гардаг ганцхан зах зээлт орон байдаг нь Монгол. Хуулиа хийхдээ хувийн компани гэж зүйл байна гэж бодоогүй ч юм уу, эсвэл хувийн бизнесийн тухай сайн мэдлэггүй хүн хуулийг нь зохиосон байх. Иймэрхүү наад захны юмаа шийдчихээд дараа нь үр ашиг ярьсан нь дээр байх.

8. Санхүүгийн зах зээлийн хөгжил (sophistication):
Монгол бол иргэдэд санхүүгийн үйлчилгээ хүрэх төвшиндээ харьцангуй боломжийн гэж хэлж болохоор орон. Мэдээж хөрөнгийн захыг одоохондоо тооцохгүй бол шүү дээ. Бусдаар бол олон улсад өрсөлдөөд байхаар төвшинд очих эдийн засгийн боломжгүй.

9. Технологид бэлэн байдал
Энэ талаар хэлэх зүйл алга.

10. Зах зээлийн хэмжээ:
Ядаж 20 сая хүнтэй байсан бол гэж хүмүүс ярьдаг. Нэг талаас үнэн, гэхдээ нөгөө талаас цөөхөн хүн амыг хөгжүүлэхэд арай хялбар байна.

11. Бизнесийн дэвшилттэй байдал:
Бизнесийн байгууллагууд өөрсдөө хөгжлийг гардан хийгчид байх ёстой болохоос биш луйвар хийдэг, шахаа хийдэг - тэрийгээ бизнес гэж нэрлэдэг. Том хар лексус унаад явахаар бизнесмэн болдог ойлголтоо халж хаях цаг болжээ.

12. Инноваци:
Энэ талаар бид ярих болоогүй. Эхлээд суурь болон дээд боловсролоо ярьчихаад, дараа нь биотехнологи, нанотехнологи, уул урхайн мэргэжлийн хөгжил дэвшилдээ хэдэн зуун тэрбумаар нь зарчихаад тэгээд ярих сэдэв.

Энэ олон улсын эдийн засгийн форумаас гаргасан 12 үзүүлэлт нь үндсэндээ харагдах байдал, үзэгдэх дүрс, сонсогдох чимээ төдий зүйлс ажээ.

Эдгээр 12 зүйлс байхгүй орон өөртөө бүрдүүлэхээр оролдох үест асар их бэрхшээлтэй тулгарна. Яагаад гэвэл эдгээр 12 зүйлс нь өөрсдөө үндсэн шинж чанар биш ердөө үндсэн шинж чанарын илрэх байдал юм.

Үндсэн шинж чанар нь харин "Нийгмийн ухамсар"-ыг төлөвшүүлэх асуудал.

Дугуйг дахин зохиох хэрэг юусан билээ гэж цэцэрхдэг хүмүүс байдаг (би ч тэгдэг байсан). Харин дугуйг дахин зохиолгүй авч хуулаад байхаар нэг асуудал байна - энэ нь түүний фундаментал учир шалтгааныг олж мэдэхгүй байх явдал бололтой. Дугуйг дахин дахин зохиохын учир нь анх дугуйг зохиосон фундаментал учир шалтгааныг дахин дахин ойлгож түүнээс гажихгүй байхад оршиж байгаа бололтой юм.

Ухамсарт нийгмийг бид барьж байгуулсан цагт эдгээр 12 шинж өөрөө бүрэлдмой.